Speculum humanae salvationis ; Robertus Holcot ; Alphonsus Bonihominis ; Sermones ; Johannes Andreae ; Johannes Herolt ; Jacobus de Cessolis

Kurzformat

Speculum humanae salvationis ; Robertus Holcot ; Alphonsus Bonihominis ; Sermones ; Johannes Andreae ; Johannes Herolt ; Jacobus de Cessolis / 1454-1458; 4. Viertel des 15. Jahrhunderts; 1. Viertel des 15. Jahrhunderts
1 Band (177 Blätter) : 30,5-31 x 22-22,5 cm - Papier
  • Aarau, KB AG, AKB MsWettF 26:1

LEADER 00000ntmaa2200000 c 4500
001 991170516266805501
005 20240312034620.0
008 191205q14001499xx 00| | lat d
019 |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen.  |5 HAN/11.11.2020/bmt 
035 |a (HAN)000356393DSV05 
035 |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170516266805501 
035 |a (41SLSP_ABN)999067689008281  |9 (41SLSP_ABN)999067689008281 
040 |a CH-001880-7  |b ger  |e HAN-Katalogisierungsregeln 
046 |a q  |c 1400  |e 1499 
245 1 0 |a Speculum humanae salvationis ; Robertus Holcot ; Alphonsus Bonihominis ; Sermones ; Johannes Andreae ; Johannes Herolt ; Jacobus de Cessolis 
264 0 |c 1454-1458; 4. Viertel des 15. Jahrhunderts; 1. Viertel des 15. Jahrhunderts 
300 |a 1 Band (177 Blätter)  |c 30,5-31 x 22-22,5 cm 
336 |b txt  |2 rdacontent 
337 |b n  |2 rdamedia 
338 |b nc  |2 rdacarrier 
340 |a Papier 
510 4 |a Bretscher-Gisiger, Charlotte / Gamper, Rudolf. - Katalog der mittelalterlichen Handschriften des Klosters Wettingen. Katalog der mittelalterlichen Handschriften in Aarau, Laufenburg, Lenzburg, Rheinfelden und Zofingen. - Dietikon, 2009, S. 121-125 
510 4 |a Schönherr, Alfons. - Handschriftenkatalog der Aargauischen Kantonsbibliothek. Manuskript. Bd. 2: Die Handschriften der Abtei Wettingen. - 1953-1957, Nr. 27 
510 4 |a Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, S. Nr. 8 
520 |n Teil 1  |g 1r (über dem Schriftspiegel)  |t Notiz  |a >Conpleat inceptum virgo Maria meum< 
546 |a Lateinisch 
546 |a Deutsch 
561 |a In den Schreibernotizen 3va, 42v, 54v und 65r (Teil 1) nennt sich der Schreiber Leonhard Fries und datiert die Abschriften auf die Zeit von 1454 bis 3. Juni 1455 und von 24. bis 30. Dezember 1458. Zum Schreiber siehe Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, S. 268. Besitzer: Spiegelblatt vorn "Jacobus Wagner Brun", 15.-16. Jh., durchgestrichen; U. oder V. Knoll, 16. Jh., wahrscheinlich Ulrich Knoll von St. Gallen, 1488-1512 Kaplan am Spital (Grossmünster). Meyer, Andreas. - Zürich und Rom. - Tübingen 1986 , S. 500, Nr. 981; diese zwei Besitzeinträge auch in MsWettF 38. Im 18. Jh. Wettingen OCist, vgl. Einband sowie das Inhaltsverzeichnis im vorderen Spiegel. 1r, 42r, 43r, 45r, 55r, 81r, 96r, 105r, 166r und 177v Stempel "Kantonsbibliothek Aargau", 19.-20. Jh. 
563 |a Mit hellem Leder bezogene Holzdeckel, 15./16. Jh. Streicheisenlinien, Einzelstempel, u. a. EBDB Stempel-Nr. s000598 (sogenannter Katharinen-Meister, tätig um 1500; Schönherr, Oehamer, S. 4 und 7). Eine nach vorn greifende Kantenschliesse mit Messingteilen. Pergamentfragmente in den Fälzen; Signakel aus Pergamentfragmenten, 12. Jh. In den Spiegeln Pergamentfragmente, vorn Antiphonar mit Neumen, 12. Jh., hinten herausgelöst, nach dem Leimabdruck wohl aus der gleichen Hs., darauf geklebt Spiegelblätter aus Papier. Nachträglich angebrachter Lederrücken mit Goldprägung und rotem Titelschild "Collecti[o] variorum N. I", darunter Wettinger Bibliotheksignatur "[Q ?].I.13", 18. Jh., sowie späteres Papierschild. Restauriert 2022; Restaurierungsprotokoll vorhanden 
581 |a Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica, Bd. 7: Schreibschulen der Diözese Konstanz. Aargauische Gotteshäuser. - Genf 1955, S. 118f. 
581 |a Plessow., Oliver. - Mittelalterliche Schachzabelbücher zwischen Spielsymbolik und Wertevermittlung. Der Schachtraktat des Jacobus de Cessolis im Kontext seiner spätmittelalterlichen Rezeption. - Münster 2007, S. 282f. 
583 1 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c Dezember 2019  |f HAN-Katalogisierungsregeln  |i Rekat teil nach Bretscher/Gamper (2009)  |k Rudolf Gamper 
583 1 |a Erschliessungsniveau Normalniveau 
596 3 0 |n Teil 1  |g 1ra-42v  |t Speculum humanae salvationis  |i >Incipit prohemium cuiusdam nove conpilacionis cuius nomen et tytulus est speculum humane salvacionis<. [Inhaltsübersicht:] Expediens et utile videtur quod primo in hoc prohemio e[x]ponatur de quibus materiis et hystoriis in quolibet capitulo dicatur ... In primo capitulo agitur de casu Luciferi ... [3ra Prolog:] Qui ad iusticiam erudiunt multos ... [3vb] >Scriptum per Leonhardum Fries tunc temporis civis Thuricensis anno 1454<. [3vb leer. 4r über dem Schriftspiegel] >Veni sancte spiritus<, [unter dem Schriftspiegel] Anastole (id est oriens), dysis (occidens), archos (septentrio), mensobrios (meridies) orbis sunt partes ex hiis nomen habetur Ade. [Text:] >Primum capitulum de casu Luciferi et hominis creature [sic]. Incipit speculum humane salvacionis, in quo casus hominis et modus reparacionis ... - ... in perpetuum benedictus. Amen  |s 42v Kolophon: "Finitus est iste liber per Leonhardum Fries procuratorem Thuricensem olim ministrum abbacie ibidem mensis Junii die tercia anno millesimo cccclvo indictione tercia." [6. 1455]  |v Lutz , Jules / Perdrizet, Paul. - Speculum humane salvationis. - Leipzig 1907, Bd. 1, S. 2-99  |v Ott, Arnold / Wachinger, Burghart. - Artikel Speculum humanae salvationis, in: Verfasserlexikon, 2. Aufl., Bd. 9 (1995), Sp. 52-58 und Bd. 11 (2004), Sp. 1442 
596 3 0 |n Teil 1  |g 42v-43r  |t Octo versus sancti Bernhardi  |i Legitur in vita beati Bernhardi quod diabolus dixit se scire octo versus in psalterio ... Ius versus: Illumina oculos meos ... 
596 3 0 |n Teil 1  |g 43r-43v  |t Oratio de passione Domini  |i Domine Ihesu Christe rex eterne glorie fili dei vivi et beatissime virginis Marie partus qui pro redempcione mundi ... 
596 3 0 |n Teil 1  |g 43v  |t Notae de timore hominis  |i >Nota 4or propter que homo non potest gaudere in hac vita<. Primum est timor peccatorum ... 
596 3 0 |n Teil 1  |g 43v  |t Versus  |i Vocativos oculos, ablativos loculos gerunt mulieres, si dativus fueris, genitivus fieri poteris si queris  |v Ähnlich Walther, Proverbia 34116 
596 3 0 |n Teil 1  |g 44r  |t Notae de novissimis  |r Bernardus Claraevallensis  |i Bernhardus in epistola: Utinam saperes et intelligeres ac novissima provideres [cf. Dt 32,29]. Saperes inquam quae dei sunt ...  |v Nach Bernardus Claraevallensis, Epistola 292, Patrologiae cursus completus, Series latina, ed. Jacques-Paul Migne, Bd. 182, Paris 1859, Sp. 498A 
596 3 0 |n Teil 1  |g 44r  |t De vino puro  |i Versus [?]. Vin[um] purum tibi septem commoda [?]. Primum. Confortat stomachum. 2m Reddit tibi letum ...  |v Ähnlich Walther, Proverbia 5009. Dat vinum festum, frigus convertit inestum ... Walther, Proverbia 33466 
596 3 0 |n Teil 1  |g 44r-45r  |t Duodecim defectus societatis  |i >Nota 12 defectus qui quasi nituntur totum mundum defastare [statt devastare ?]<. Primum est senium sine prudencia. 2(m) est sapientia sine opere ... - ... ubi non est pax et hoc de istis. [Ab dem 6. Abschnitt sind die defectus übersetzt:] 6(m) est dominium sine familia - herschaft an dienst ... [44v] 7(m) est volgus sive populus sine disciplina sive districtione - an zucht und an bescheidenheit ... 
596 3 0 |n Teil 1  |g 45r-54v  |t Moralitates  |r Robertus Holcot  |i >Incipit Holchoch de ymaginibus virtutum et viciorum<. Theodosius de vita Alexandri: Rex Cecilie Alexandrum ad convivium invitavit ... - ... vita nostra recendente  |s 54v Kolophon: "Scriptum festinanter cursorie per me Leonhardum Fries procuratorem forensem civitatis Thuricensis civem Constantiensem anno etc. lviii in vigilia nativitatis Christi ut supra." [24. 12. 1458]. Die Inschriften in gereimten deutschen Übertragungen, z. B. 46v "Veri amoris est una lex quod nunquam senescit, vulgariter: Grechter minn gesetzt ist dz, dz si von alter nit werde lazz". Palmer interpretiert die volkssprachliche Übertragung der vorliegenden Hs. als Vorbereitung für eine deutsche Predigt (Palmer, Nigel F. - Das „Exempelwerk der englischen Bettelmönche“, in: Exempel und Exempelsammlungen, hrsg. v. Walter Haug/Burghart Wachinger, Tübingen 1991, S. 143 und 157)  |v Robertus Holcot. - In Sapientiam. - Basel 1586, S. 709-746, Moralitates 1, 19, 8, 3, 22, 44, 15, 12, 10, 26, 32, 23, 29, 24, 20, 45 (nur erste Hälfte)  |v Bloomfield, Morton W. - Incipits of Latin works on the virtues and vices, 1100-1500 A.D. - Cambridge Mass. 1979, Nr. 6007  |v Stegmüller, Friedrich. - Repertorium biblicum medii aevi, 11 Bde., Madrid 1950-1981, Nr. 7411, I  |v Käppeli, Thomas. - Scriptores ordinis Praedicatorum medii aevi, 4 Bde. - Rom 1970-1993, Nr. 3504 
596 3 0 |n Teil 1  |g 55r-65r  |t Declamationes Senecae moralizatae  |i >Incipiunt declamaciones Senece moralizate<. Antiquitus in civitate Athenensi fuit constituta talis lex ... - ... non faciens vapulabitur multis plagis etc.  |s Kolophon: "Et sic expliciunt declamaciones Senece moralizate per me Leonhardum Fries pro tunc procuratorem forensem civem Constantiensem et oppidanum Thuricensem anno etc. lviiii ipsa die dominica infra octavam nativitatis Christi etc." [30. 12. 1458; in Zürich Jahreswechsel an Weihnachten]. Eine Fassung mit gleichem Explicit zitiert Palmer, Exempelwerk, S. 153, Anm. 54  |v Die vorliegende Hs. enthält 25 ‚Declamationes’, vgl. Winterbottom, Michael (Hrsg.). - The elder Seneca, Cambridge (Mass.), 2 Bde. - London 1974, Nr. 3.1, 1.1, 4.2, 6.3, 1.4, 1.2, 4.7, 2.7, 3.6, 5.7, 3.7, 5.5, 7.6, 2.4, 2.1, 2.5, 1.5, 6.2, 1.3, 1.8, 4.1, 6.7, 3.3, 3.8, 1.6.  |v Bloomfield, Incipits, Nr. 2525  |v Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, III,1  |v Käppeli, Scriptores, Nr. 3145 
596 3 1 |n Teil 1  |g 65v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 2  |g 66ra-80va  |t Alphonsus Bonihominis  |r Epistola rabbi Samuel de Fez de adventu Messiae  |i [Prolog:] Reverendissimo in Christo patri fratri Hugoni magistro ordinis Predicatorum dingnissimo [sic] ac sacrosancte pagine professori eius subditus frater Alfonsus Bonihominis Yspanus ... [66rb Text:] >Incipit epistola Samuelis<. Incipit epistola translata de Arabico in Latinum per fratrem Alfonsum Bonihominis Yspanum ... [66va] Conservet te deus o frater et permanere te faciat ... - ... et eius scripturam docuit ut corruptus homo penitus et ignorans.  |s Kolophon. >Et ego frater Alfonsus Bonihominis Hispanus amore et instancia vestri hec addidi ... Explicit epistola rabi Samuelis missa rabi Ysaac ut supra in prohemio continetur etc.<. Marsmann, Epistel, S. 193, Kolophon a und b  |v Marsmann, Monika. - Die Epistel des Rabbi Samuel an Rabbi Isaak. Untersuchung und Edition. - Diss. München, Siegen 1971, S. 202, Anm. a - S. 438, ab Kapitel 8 mit abweichender Kapitelzählung  |v Käppeli, Scriptores, Nr. 146, Hs. erwähnt.  |v Schütz, Eva. - Artikel Alfonsus Bonihominis, in: Verfasserlexikon, 2. Aufl., Bd. 1 (1978), Sp. 236f. 
596 3 1 |n Teil 2  |g 80vb  |t leer 
596 3 0 |n Teil 3  |g 81r-95v  |t Sermo de compassione BMV  |i Fertur nichilominus non nullis devotis revelatum fidelibus divinitus quod cum ipsa celestis puerpera ... - ... feliciter per infinita secula seculorum. Amen  |s Ähnliches Initium Mainz, Stadtbibliothek, Hs I 79, 122v 
596 3 0 |n Teil 3  |g 96r-104r  |t Sermones de dedicatione ecclesiae  |i >Sermones de dedicacione<. Salus huic domui facta est [Lc 19,9]. Lucis illius et in presentis festivitatis ewangelio. Verbum assumptum olim ab ipso magistro veritatis ... [98r] [S]alus huic domui facta est [Lc 19,9] ... Expositis verbis istis de domo materiali militantis ecclesie et hoc in sensu allegorico ... [101r] [S]alus huic domui facta est [Lc 19,9] ... Viso superius de conversione Zachei occasione. Nunc videndum est de eiusdem convertendi modo et ordine ...  |v Schneyer, Johannes Baptist Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalter, 9 Bde. - Münster Westfalen 1969-1980, Bd. 9, S. 537, Nr. 82-84 
596 3 1 |n Teil 3  |g 104v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 3  |g 105r-117v  |t Opus Hieronymianum (Auszüge)  |r Johannes Andreae  |i >Vita sancti Ieronimi<. Ieronimum iugiter allegamus, sed modice veneramur ... - ... non desero ne ipse ab ea deserar etc. >Laus deo et beato Ieronimo<.[ Entspricht: Andreae, Opus Hieronymianum, 2v-3r, 15r-16r]. 105v >Miracula construcionis ecclesie Troyane<. Nunc declarando miracula ... [Andreae, 17v-18r]. >De nominis interpretacione<. Ieronimus a Ierat ... [Andreae, 19v-49v, der Abschnitt 106v "Ieronimus Eusebii viri nobilis filius ... - ... postmodum effudit habunde" (Andreae, 20r) verschoben]. 117r >Concludant alii duo versus<. Ieronimi sancti non dum vulgata latinis ... [Andreae, fol. 49v]. Te nunc Roma tenet te templo virginis orat ... [Andreae, 54v; Analecta Hymnica, Bd. 44, Nr. 159, Str. 6] >Post versus istos sequitur talis ymnus<. Ecce qui Cristi decoravit aulam ... [Andreae, fol. 54v; Analecta Hymnica, Bd. 52, Nr. 220] >Alii versus per dominum Franciscum Hebaldini [statt Thebaldini] compositi quos Iohannes anni [?] publico domus sue fit conscribi<. Ecclesie doctor Ciceronis codice flagrans ... [Andreae, fol. 54r; Analecta Hymnica, Bd. 44, Nr. 159, Str. 1-5; Walther, Carmina 5187] 117v Quia pluribus autoritatibus de sua trium linguarum e divinarum scripturarum pericia dictum est ... [Johannes Andreae, fol. 56r-57r]  |v Druck: Andreae, Johannes. - Opus Hieronymianum. - [Basel 1514] 
596 3 0 |n Teil 4  |g 118r-157v  |t Promptuarium exemplorum.  |r Johannes Herolt  |i Abstinencia. Legitur in vitas patrum quod quidam frater quodam tempore impugnabatur a demonibus ... - ... postmodum finivit vitam. [124r] >Miraculum quod contigit in Anglia de uno excommunicato qui noluit solvere decimas<. Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi ...,  |s Exempla 1-30 von wenig späterer Hand nummeriert.  |v 118r-124r Bestand entspricht Herolt, Johannes. - Sermones de tempore et de sanctis cum Promptuario exemplorum et de miraculis BMV. - Strassburg: Martin Flach, 1499, fol. U1ra-ff7rb, Exempla A 1, 6, 8, 9, 15-19; B 3, 7, 8; C 4-9, 14-23, 31, 33, 34; D 1, 3, 5  |v 124r-157v entspricht 164r-v und Zürich, Zentralbibliothek, Ms. Car C 144, 121r-122r; Herolt, Sermones F 13, 17, 18; G 1, 2, 5-9, 11, 15, 16, 18; H 3, 4, 6; I 1, 3, 4, 8, 16, 22, 38-40, 43, 48, 50; L 3, 5, 10, 11, 22, 24, 26, 28-32, 36, 39; M 4, 7-9, 12, 17, 22-24, 27, 28, 30-32, 38, 43, 44, 48, 50, 53, 65-67, 70; O 2, 3, 7, 12, 13, 17, 21, 25, 26; P 7, 16, 20-23, 37, 40, 44, 51, 58, 66, 73, 76, 83, 96, 102, 107, 116, 118, 123, 124, 127, 130; R 4, 6, 15; S 8, 12; T 8, 22, 24; V 4-6, 9, 12, 13, 20, 26, 30, 36  |v Käppeli, Scriptores, Nr. 2389, Hs. erwähnt  |v Worstbrock, Franz Josef. - Artikel Herolt, Johannes (Discipulus), in: Verfasserlexikon, 2. Aufl. Bd. 3 (1981), Sp. 1123-1127 
596 3 0 |n Teil 4  |g 157v-163v  |t Promptuarium de miraculis BMV  |r Johannes Herolt  |i >Imperatrici succurrit Maria virgo in maximis angustiis<. Fuit quidam Romanus imperator qui habuit uxorem ... - ... ad celum reverti  |v Bestand entspricht Johannes Herolt, Sermones, fol. gg7va-ii4vb, Exempla 1, 12, 13, 23, 28, 32, 33, 36, 38, 40, 55, 59, 60, 63, 67-69, 87  |v Käppeli, Scriptores, Nr. 2391 
596 3 0 |n Teil 4  |g 164r-v  |t Exemplum  |i >Miraculum quod contingit in Anglia de uno excommunicato qui noluit solvere decimas<. Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi ...  |s Entspricht 124r-125r 
596 3 1 |n Teil 4  |g 165r-v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 5  |g 166ra-177vb  |t Libellus de moribus hominum et de officiis nobilium super ludo scaccorum (Kapitel 1-4).  |r Jacobus de Cessolis  |i [E]go frater Iacobus de Cessolis ordinis Predicatorum multorum fratrum ordinis nostri et diversorum precibus persuasus ... - ... Iosephus recitat quod cum quidam amici Tiberii cessaris [sic] cum requirerent quod presides provinciarum nimio //  |v Konrad von Ammenhausen. Das Schachzabelbuch ... nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel, hrsg. v. Ferdinand Vetter. - Frauenfeld 1892, Sp. 25-339  |v Bloomfield, Incipits, Nr. 1888 und 3134  |v Käppeli, Scriptores, Nr. 2066, Hs. erwähnt  |v Plessow, Oliver. - Mittelalterliche Schachzabelbücher zwischen Spielsymbolik und Wertevermittlung. Der Schachtraktat des Jacobus de Cessolis im Kontext seiner spätmittelalterlichen Rezeption. - Münster 2007, S. 282f. 
655 7 |a Predigt  |2 gnd-content 
655 7 |a Handschrift  |2 gnd-content 
690 |a Fertur nichilominus non nullis devotis revelatum fidelibus divinitus quod cum ipsa celestis puerpera [81r]  |2 han-A1 
690 |a Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi [124r, 164r–v]  |2 han-A1 
690 |a Primum est senium sine prudencia  |2 han-A1 
690 |a Salus huic domui facta est [Lc 19,9] … Expositis verbis istis de domo materiali militantis ecclesie et hoc in sensu allegorico [98r]  |2 han-A1 
690 |a Salus huic domui facta est [Lc 19,9] … Viso superius de conversione Zachei occasione. Nunc videndum est de eiusdem convertendi modo et ordine [101r]  |2 han-A1 
690 |a Salus huic domui facta est [Lc 19,9]. Lucis illius et in presentis festivitatis ewangelio. Verbum assumptum olim ab ipso magistro veritatis [96r]  |2 han-A1 
690 |a Walther, Proverbia Nr. 34116  |2 han-A4 
690 |a Walther, Proverbia Nr. 5009  |2 han-A4 
690 |a Walther, Proverbia Nr. 33466  |2 han-A4 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 6007  |2 han-A4 
690 |a Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, I  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 3504  |2 han-A4 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 2525  |2 han-A4 
690 |a Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, III,1  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 3145  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 146  |2 han-A4 
690 |a Analecta hymnica Bd. 44, Nr. 159  |2 han-A4 
690 |a Analecta hymnica Bd. 52, Nr. 220  |2 han-A4 
690 |a Walther, Carmina Nr. 5187  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 2389  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 2391  |2 han-A4 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 1888  |2 han-A4 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 3134  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 2066  |2 han-A4 
700 1 |a Oehamer, Johannes  |0 (DE-588)1124847782  |e Buchbinder/Buchbinderei  |4 bnd 
700 1 |a Fries, Leonhard  |c Amtmann der Fraumünsterabtei  |e Schreiber/Scriptorium  |4 scr 
700 1 |a Brun, Jacobus  |e Früherer Eigentümer  |4 fmo 
700 1 |a Knoll, Ulrich  |c Kaplan in Zürich  |e Früherer Eigentümer  |4 fmo 
700 0 |a Bernardus  |c Claraevallensis, Heiliger  |d 1090-1153  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Robertus  |c Holcot  |d 1290-1349  |0 (DE-588)11855297X  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Alfonsus  |c Bonihominis  |d -1339  |0 (DE-588)119061481  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Johannes  |c Andreae  |d 1270-1348  |0 (DE-588)119244071  |e Verfasser  |4 aut 
700 1 |a Herolt, Johannes  |d -1468  |0 (DE-588)100162495  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Jacobus  |c de Cessolis  |0 (DE-588)118556398  |e Verfasser  |4 aut 
852 4 |b AKB  |c AKBHA  |j AKB MsWettF 26:1  |9 (41SLSP_ABN)999067689008281 
900 |f HANcollect_this handschrift 
900 |a HANunikat 
910 |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. 
949 |c AKBHA  |p 70  |j AKB MsWettF 26:1  |b AKB  |9 (41SLSP_ABN)999067689008281 
986 |a (41SLSP_ABN)999067689008281  |9 (41SLSP_ABN)999067689008281 

Basisinformationen

Signatur:
  • Aarau, KB AG, AKB MsWettF 26:1
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Titel:
Speculum humanae salvationis ; Robertus Holcot ; Alphonsus Bonihominis ; Sermones ; Johannes Andreae ; Johannes Herolt ; Jacobus de Cessolis
Entstehungsangaben:
1454-1458; 4. Viertel des 15. Jahrhunderts; 1. Viertel des 15. Jahrhunderts
Entstehungszeit (normiert):
1400 - 1499
Physische Beschreibung:
  • 1 Band (177 Blätter); 30,5-31 x 22-22,5 cm
Physische Beschaffenheit:
  • Papier

Inhalt und innere Ordnung

Inhalt:
  • Teil 1; 1r (über dem Schriftspiegel); Notiz; >Conpleat inceptum virgo Maria meum<
  • Teil 1. [1ra-42v]. Speculum humanae salvationis. >Incipit prohemium cuiusdam nove conpilacionis cuius nomen et tytulus est speculum humane salvacionis<. [Inhaltsübersicht:] Expediens et utile videtur quod primo in hoc prohemio e[x]ponatur de quibus materiis et hystoriis in quolibet capitulo dicatur ... In primo capitulo agitur de casu Luciferi ... [3ra Prolog:] Qui ad iusticiam erudiunt multos ... [3vb] >Scriptum per Leonhardum Fries tunc temporis civis Thuricensis anno 1454<. [3vb leer. 4r über dem Schriftspiegel] >Veni sancte spiritus<, [unter dem Schriftspiegel] Anastole (id est oriens), dysis (occidens), archos (septentrio), mensobrios (meridies) orbis sunt partes ex hiis nomen habetur Ade. [Text:] >Primum capitulum de casu Luciferi et hominis creature [sic]. Incipit speculum humane salvacionis, in quo casus hominis et modus reparacionis ... - ... in perpetuum benedictus. Amen. 42v Kolophon: "Finitus est iste liber per Leonhardum Fries procuratorem Thuricensem olim ministrum abbacie ibidem mensis Junii die tercia anno millesimo cccclvo indictione tercia." [6. 1455]. Lutz , Jules / Perdrizet, Paul. - Speculum humane salvationis. - Leipzig 1907, Bd. 1, S. 2-99. Ott, Arnold / Wachinger, Burghart. - Artikel Speculum humanae salvationis, in: Verfasserlexikon, 2. Aufl., Bd. 9 (1995), Sp. 52-58 und Bd. 11 (2004), Sp. 1442
  • Teil 1. [42v-43r]. Octo versus sancti Bernhardi. Legitur in vita beati Bernhardi quod diabolus dixit se scire octo versus in psalterio ... Ius versus: Illumina oculos meos ...
  • Teil 1. [43r-43v]. Oratio de passione Domini. Domine Ihesu Christe rex eterne glorie fili dei vivi et beatissime virginis Marie partus qui pro redempcione mundi ...
  • Teil 1. [43v]. Notae de timore hominis. >Nota 4or propter que homo non potest gaudere in hac vita<. Primum est timor peccatorum ...
  • Teil 1. [43v]. Versus. Vocativos oculos, ablativos loculos gerunt mulieres, si dativus fueris, genitivus fieri poteris si queris. Ähnlich Walther, Proverbia 34116
  • Teil 1. [44r]. Notae de novissimis. Bernardus Claraevallensis. Bernhardus in epistola: Utinam saperes et intelligeres ac novissima provideres [cf. Dt 32,29]. Saperes inquam quae dei sunt .... Nach Bernardus Claraevallensis, Epistola 292, Patrologiae cursus completus, Series latina, ed. Jacques-Paul Migne, Bd. 182, Paris 1859, Sp. 498A
  • Teil 1. [44r]. De vino puro. Versus [?]. Vin[um] purum tibi septem commoda [?]. Primum. Confortat stomachum. 2m Reddit tibi letum .... Ähnlich Walther, Proverbia 5009. Dat vinum festum, frigus convertit inestum ... Walther, Proverbia 33466
  • Teil 1. [44r-45r]. Duodecim defectus societatis. >Nota 12 defectus qui quasi nituntur totum mundum defastare [statt devastare ?]<. Primum est senium sine prudencia. 2(m) est sapientia sine opere ... - ... ubi non est pax et hoc de istis. [Ab dem 6. Abschnitt sind die defectus übersetzt:] 6(m) est dominium sine familia - herschaft an dienst ... [44v] 7(m) est volgus sive populus sine disciplina sive districtione - an zucht und an bescheidenheit ...
  • Teil 1. [45r-54v]. Moralitates. Robertus Holcot. >Incipit Holchoch de ymaginibus virtutum et viciorum<. Theodosius de vita Alexandri: Rex Cecilie Alexandrum ad convivium invitavit ... - ... vita nostra recendente. 54v Kolophon: "Scriptum festinanter cursorie per me Leonhardum Fries procuratorem forensem civitatis Thuricensis civem Constantiensem anno etc. lviii in vigilia nativitatis Christi ut supra." [24. 12. 1458]. Die Inschriften in gereimten deutschen Übertragungen, z. B. 46v "Veri amoris est una lex quod nunquam senescit, vulgariter: Grechter minn gesetzt ist dz, dz si von alter nit werde lazz". Palmer interpretiert die volkssprachliche Übertragung der vorliegenden Hs. als Vorbereitung für eine deutsche Predigt (Palmer, Nigel F. - Das „Exempelwerk der englischen Bettelmönche“, in: Exempel und Exempelsammlungen, hrsg. v. Walter Haug/Burghart Wachinger, Tübingen 1991, S. 143 und 157). Robertus Holcot. - In Sapientiam. - Basel 1586, S. 709-746, Moralitates 1, 19, 8, 3, 22, 44, 15, 12, 10, 26, 32, 23, 29, 24, 20, 45 (nur erste Hälfte). Bloomfield, Morton W. - Incipits of Latin works on the virtues and vices, 1100-1500 A.D. - Cambridge Mass. 1979, Nr. 6007. Stegmüller, Friedrich. - Repertorium biblicum medii aevi, 11 Bde., Madrid 1950-1981, Nr. 7411, I. Käppeli, Thomas. - Scriptores ordinis Praedicatorum medii aevi, 4 Bde. - Rom 1970-1993, Nr. 3504
  • Teil 1. [55r-65r]. Declamationes Senecae moralizatae. >Incipiunt declamaciones Senece moralizate<. Antiquitus in civitate Athenensi fuit constituta talis lex ... - ... non faciens vapulabitur multis plagis etc.. Kolophon: "Et sic expliciunt declamaciones Senece moralizate per me Leonhardum Fries pro tunc procuratorem forensem civem Constantiensem et oppidanum Thuricensem anno etc. lviiii ipsa die dominica infra octavam nativitatis Christi etc." [30. 12. 1458; in Zürich Jahreswechsel an Weihnachten]. Eine Fassung mit gleichem Explicit zitiert Palmer, Exempelwerk, S. 153, Anm. 54. Die vorliegende Hs. enthält 25 ‚Declamationes’, vgl. Winterbottom, Michael (Hrsg.). - The elder Seneca, Cambridge (Mass.), 2 Bde. - London 1974, Nr. 3.1, 1.1, 4.2, 6.3, 1.4, 1.2, 4.7, 2.7, 3.6, 5.7, 3.7, 5.5, 7.6, 2.4, 2.1, 2.5, 1.5, 6.2, 1.3, 1.8, 4.1, 6.7, 3.3, 3.8, 1.6.. Bloomfield, Incipits, Nr. 2525. Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, III,1. Käppeli, Scriptores, Nr. 3145
  • Teil 1. [65v]. leer
  • Teil 2. [66ra-80va]. Alphonsus Bonihominis. Epistola rabbi Samuel de Fez de adventu Messiae. [Prolog:] Reverendissimo in Christo patri fratri Hugoni magistro ordinis Predicatorum dingnissimo [sic] ac sacrosancte pagine professori eius subditus frater Alfonsus Bonihominis Yspanus ... [66rb Text:] >Incipit epistola Samuelis<. Incipit epistola translata de Arabico in Latinum per fratrem Alfonsum Bonihominis Yspanum ... [66va] Conservet te deus o frater et permanere te faciat ... - ... et eius scripturam docuit ut corruptus homo penitus et ignorans.. Kolophon. >Et ego frater Alfonsus Bonihominis Hispanus amore et instancia vestri hec addidi ... Explicit epistola rabi Samuelis missa rabi Ysaac ut supra in prohemio continetur etc.<. Marsmann, Epistel, S. 193, Kolophon a und b. Marsmann, Monika. - Die Epistel des Rabbi Samuel an Rabbi Isaak. Untersuchung und Edition. - Diss. München, Siegen 1971, S. 202, Anm. a - S. 438, ab Kapitel 8 mit abweichender Kapitelzählung. Käppeli, Scriptores, Nr. 146, Hs. erwähnt.. Schütz, Eva. - Artikel Alfonsus Bonihominis, in: Verfasserlexikon, 2. Aufl., Bd. 1 (1978), Sp. 236f.
  • Teil 2. [80vb]. leer
  • Teil 3. [81r-95v]. Sermo de compassione BMV. Fertur nichilominus non nullis devotis revelatum fidelibus divinitus quod cum ipsa celestis puerpera ... - ... feliciter per infinita secula seculorum. Amen. Ähnliches Initium Mainz, Stadtbibliothek, Hs I 79, 122v
  • Teil 3. [96r-104r]. Sermones de dedicatione ecclesiae. >Sermones de dedicacione<. Salus huic domui facta est [Lc 19,9]. Lucis illius et in presentis festivitatis ewangelio. Verbum assumptum olim ab ipso magistro veritatis ... [98r] [S]alus huic domui facta est [Lc 19,9] ... Expositis verbis istis de domo materiali militantis ecclesie et hoc in sensu allegorico ... [101r] [S]alus huic domui facta est [Lc 19,9] ... Viso superius de conversione Zachei occasione. Nunc videndum est de eiusdem convertendi modo et ordine .... Schneyer, Johannes Baptist Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalter, 9 Bde. - Münster Westfalen 1969-1980, Bd. 9, S. 537, Nr. 82-84
  • Teil 3. [104v]. leer
  • Teil 3. [105r-117v]. Opus Hieronymianum (Auszüge). Johannes Andreae. >Vita sancti Ieronimi<. Ieronimum iugiter allegamus, sed modice veneramur ... - ... non desero ne ipse ab ea deserar etc. >Laus deo et beato Ieronimo<.[ Entspricht: Andreae, Opus Hieronymianum, 2v-3r, 15r-16r]. 105v >Miracula construcionis ecclesie Troyane<. Nunc declarando miracula ... [Andreae, 17v-18r]. >De nominis interpretacione<. Ieronimus a Ierat ... [Andreae, 19v-49v, der Abschnitt 106v "Ieronimus Eusebii viri nobilis filius ... - ... postmodum effudit habunde" (Andreae, 20r) verschoben]. 117r >Concludant alii duo versus<. Ieronimi sancti non dum vulgata latinis ... [Andreae, fol. 49v]. Te nunc Roma tenet te templo virginis orat ... [Andreae, 54v; Analecta Hymnica, Bd. 44, Nr. 159, Str. 6] >Post versus istos sequitur talis ymnus<. Ecce qui Cristi decoravit aulam ... [Andreae, fol. 54v; Analecta Hymnica, Bd. 52, Nr. 220] >Alii versus per dominum Franciscum Hebaldini [statt Thebaldini] compositi quos Iohannes anni [?] publico domus sue fit conscribi<. Ecclesie doctor Ciceronis codice flagrans ... [Andreae, fol. 54r; Analecta Hymnica, Bd. 44, Nr. 159, Str. 1-5; Walther, Carmina 5187] 117v Quia pluribus autoritatibus de sua trium linguarum e divinarum scripturarum pericia dictum est ... [Johannes Andreae, fol. 56r-57r]. Druck: Andreae, Johannes. - Opus Hieronymianum. - [Basel 1514]
  • Teil 4. [118r-157v]. Promptuarium exemplorum.. Johannes Herolt. Abstinencia. Legitur in vitas patrum quod quidam frater quodam tempore impugnabatur a demonibus ... - ... postmodum finivit vitam. [124r] >Miraculum quod contigit in Anglia de uno excommunicato qui noluit solvere decimas<. Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi ...,. Exempla 1-30 von wenig späterer Hand nummeriert.. 118r-124r Bestand entspricht Herolt, Johannes. - Sermones de tempore et de sanctis cum Promptuario exemplorum et de miraculis BMV. - Strassburg: Martin Flach, 1499, fol. U1ra-ff7rb, Exempla A 1, 6, 8, 9, 15-19; B 3, 7, 8; C 4-9, 14-23, 31, 33, 34; D 1, 3, 5. 124r-157v entspricht 164r-v und Zürich, Zentralbibliothek, Ms. Car C 144, 121r-122r; Herolt, Sermones F 13, 17, 18; G 1, 2, 5-9, 11, 15, 16, 18; H 3, 4, 6; I 1, 3, 4, 8, 16, 22, 38-40, 43, 48, 50; L 3, 5, 10, 11, 22, 24, 26, 28-32, 36, 39; M 4, 7-9, 12, 17, 22-24, 27, 28, 30-32, 38, 43, 44, 48, 50, 53, 65-67, 70; O 2, 3, 7, 12, 13, 17, 21, 25, 26; P 7, 16, 20-23, 37, 40, 44, 51, 58, 66, 73, 76, 83, 96, 102, 107, 116, 118, 123, 124, 127, 130; R 4, 6, 15; S 8, 12; T 8, 22, 24; V 4-6, 9, 12, 13, 20, 26, 30, 36. Käppeli, Scriptores, Nr. 2389, Hs. erwähnt. Worstbrock, Franz Josef. - Artikel Herolt, Johannes (Discipulus), in: Verfasserlexikon, 2. Aufl. Bd. 3 (1981), Sp. 1123-1127
  • Teil 4. [157v-163v]. Promptuarium de miraculis BMV. Johannes Herolt. >Imperatrici succurrit Maria virgo in maximis angustiis<. Fuit quidam Romanus imperator qui habuit uxorem ... - ... ad celum reverti. Bestand entspricht Johannes Herolt, Sermones, fol. gg7va-ii4vb, Exempla 1, 12, 13, 23, 28, 32, 33, 36, 38, 40, 55, 59, 60, 63, 67-69, 87. Käppeli, Scriptores, Nr. 2391
  • Teil 4. [164r-v]. Exemplum. >Miraculum quod contingit in Anglia de uno excommunicato qui noluit solvere decimas<. Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi .... Entspricht 124r-125r
  • Teil 4. [165r-v]. leer
  • Teil 5. [166ra-177vb]. Libellus de moribus hominum et de officiis nobilium super ludo scaccorum (Kapitel 1-4).. Jacobus de Cessolis. [E]go frater Iacobus de Cessolis ordinis Predicatorum multorum fratrum ordinis nostri et diversorum precibus persuasus ... - ... Iosephus recitat quod cum quidam amici Tiberii cessaris [sic] cum requirerent quod presides provinciarum nimio //. Konrad von Ammenhausen. Das Schachzabelbuch ... nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel, hrsg. v. Ferdinand Vetter. - Frauenfeld 1892, Sp. 25-339. Bloomfield, Incipits, Nr. 1888 und 3134. Käppeli, Scriptores, Nr. 2066, Hs. erwähnt. Plessow, Oliver. - Mittelalterliche Schachzabelbücher zwischen Spielsymbolik und Wertevermittlung. Der Schachtraktat des Jacobus de Cessolis im Kontext seiner spätmittelalterlichen Rezeption. - Münster 2007, S. 282f.
Initien:
  • Fertur nichilominus non nullis devotis revelatum fidelibus divinitus quod cum ipsa celestis puerpera [81r]
  • Legitur in vita beati Augustini Anglicorum episcopi [124r, 164r–v]
  • Primum est senium sine prudencia
  • Salus huic domui facta est [Lc 19,9] … Expositis verbis istis de domo materiali militantis ecclesie et hoc in sensu allegorico [98r]
  • Salus huic domui facta est [Lc 19,9] … Viso superius de conversione Zachei occasione. Nunc videndum est de eiusdem convertendi modo et ordine [101r]
  • Salus huic domui facta est [Lc 19,9]. Lucis illius et in presentis festivitatis ewangelio. Verbum assumptum olim ab ipso magistro veritatis [96r]

Anmerkungen

Sprache, Schrift:
Lateinisch, Deutsch

Geschichte

Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
In den Schreibernotizen 3va, 42v, 54v und 65r (Teil 1) nennt sich der Schreiber Leonhard Fries und datiert die Abschriften auf die Zeit von 1454 bis 3. Juni 1455 und von 24. bis 30. Dezember 1458. Zum Schreiber siehe Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, S. 268. Besitzer: Spiegelblatt vorn "Jacobus Wagner Brun", 15.-16. Jh., durchgestrichen; U. oder V. Knoll, 16. Jh., wahrscheinlich Ulrich Knoll von St. Gallen, 1488-1512 Kaplan am Spital (Grossmünster). Meyer, Andreas. - Zürich und Rom. - Tübingen 1986 , S. 500, Nr. 981; diese zwei Besitzeinträge auch in MsWettF 38. Im 18. Jh. Wettingen OCist, vgl. Einband sowie das Inhaltsverzeichnis im vorderen Spiegel. 1r, 42r, 43r, 45r, 55r, 81r, 96r, 105r, 166r und 177v Stempel "Kantonsbibliothek Aargau", 19.-20. Jh.

Einband

Einband:
Mit hellem Leder bezogene Holzdeckel, 15./16. Jh. Streicheisenlinien, Einzelstempel, u. a. EBDB Stempel-Nr. s000598 (sogenannter Katharinen-Meister, tätig um 1500; Schönherr, Oehamer, S. 4 und 7). Eine nach vorn greifende Kantenschliesse mit Messingteilen. Pergamentfragmente in den Fälzen; Signakel aus Pergamentfragmenten, 12. Jh. In den Spiegeln Pergamentfragmente, vorn Antiphonar mit Neumen, 12. Jh., hinten herausgelöst, nach dem Leimabdruck wohl aus der gleichen Hs., darauf geklebt Spiegelblätter aus Papier. Nachträglich angebrachter Lederrücken mit Goldprägung und rotem Titelschild "Collecti[o] variorum N. I", darunter Wettinger Bibliotheksignatur "[Q ?].I.13", 18. Jh., sowie späteres Papierschild. Restauriert 2022; Restaurierungsprotokoll vorhanden

Hinweise

Bibliographischer Nachweis:
  • Bretscher-Gisiger, Charlotte / Gamper, Rudolf. - Katalog der mittelalterlichen Handschriften des Klosters Wettingen. Katalog der mittelalterlichen Handschriften in Aarau, Laufenburg, Lenzburg, Rheinfelden und Zofingen. - Dietikon, 2009, S. 121-125
  • Schönherr, Alfons. - Handschriftenkatalog der Aargauischen Kantonsbibliothek. Manuskript. Bd. 2: Die Handschriften der Abtei Wettingen. - 1953-1957, Nr. 27
  • Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, S. Nr. 8
Literatur:
  • Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica, Bd. 7: Schreibschulen der Diözese Konstanz. Aargauische Gotteshäuser. - Genf 1955, S. 118f.
  • Plessow., Oliver. - Mittelalterliche Schachzabelbücher zwischen Spielsymbolik und Wertevermittlung. Der Schachtraktat des Jacobus de Cessolis im Kontext seiner spätmittelalterlichen Rezeption. - Münster 2007, S. 282f.
Repertorien:
  • Walther, Proverbia Nr. 34116
  • Walther, Proverbia Nr. 5009
  • Walther, Proverbia Nr. 33466
  • Bloomfield, Incipits Nr. 6007
  • Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, I
  • Käppeli, Scriptores Nr. 3504
  • Bloomfield, Incipits Nr. 2525
  • Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 7411, III,1
  • Käppeli, Scriptores Nr. 3145
  • Käppeli, Scriptores Nr. 146
  • Analecta hymnica Bd. 44, Nr. 159
  • Analecta hymnica Bd. 52, Nr. 220
  • Walther, Carmina Nr. 5187
  • Käppeli, Scriptores Nr. 2389
  • Käppeli, Scriptores Nr. 2391
  • Bloomfield, Incipits Nr. 1888
  • Bloomfield, Incipits Nr. 3134
  • Käppeli, Scriptores Nr. 2066

Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen

Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.

Bearbeitungsstand

Interne Bearbeitung:
  • Verzeichnung=Description=Inventaire; Dezember 2019; HAN-Katalogisierungsregeln; Rekat teil nach Bretscher/Gamper (2009); Rudolf Gamper
  • Erschliessungsniveau Normalniveau

Identifikatoren

Systemnummer:
991170516266805501
Andere Systemnummer:
  • (HAN)000356393DSV05
  • (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170516266805501
  • (41SLSP_ABN)999067689008281
Quelle: