Pontificale Murense

Kurzformat

Pontificale Murense / Muri (?) , 1508
1 Band (100 Blätter) : mit Buchschmuck/Illustration ; 31 x 24 cm - Pergament
  • Aarau, KB AG, AKB MsMurF 3

LEADER 00000ntmaa2200000 c 4500
001 991170515399805501
005 20240312034533.0
008 190903s1508 sz 00| | lat d
019 |a Rekatalogisierungsgrad teil  |5 HAN 
019 |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen.  |5 HAN/11.11.2020/bmt 
035 |a (HAN)000353797DSV05 
035 |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170515399805501 
035 |a (41SLSP_ABN)999067685308281  |9 (41SLSP_ABN)999067685308281 
040 |a CH-001880-7  |b ger  |e HAN-Katalogisierungsregeln 
046 |a s  |c 1508 
245 1 0 |a Pontificale Murense 
264 0 |a Muri (?)  |c 1508 
300 |a 1 Band (100 Blätter)  |b mit Buchschmuck/Illustration  |c 31 x 24 cm 
336 |b sti  |2 rdacontent 
336 |b txt  |2 rdacontent 
337 |b n  |2 rdamedia 
338 |b nc  |2 rdacarrier 
340 |a Pergament 
510 4 |a Schönherr, Alfons. - Handschriftenkatalog der Aargauischen Kantonsbibliothek. Manuskript. Bd. 2: Die Handschriften der Abtei Muri, 1951–1953, Nr. 12 
510 4 |a Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, Nr. 4 
510 4 |a Urs Graf Verlag GmbH online:: Bretscher-Gisiger,Charlotte ; Gamper, Rudolf. - Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Klöster Muri und Hermetschwil. - Dietikon-Zürich : Urs Graf Verlag, 2005, S. 98-101;  |u https://www.urs-graf-verlag.com/pdf/MsMurF3.pdf 
520 |a Reich ausgestattetes Pontificale für Abt Johannes Feierabend, hergestellt im Jahr 1508, nachdem Papst Julius II 1507 den Murenser Äbten die Pontificalien verliehen hatte. Es enthält vor allem Benediktionen und Ordines "ad faciendum monachum et monialem" 
546 |a Lateinisch 
561 |a Mit braunem Leder bezogene Holzdeckel, 16./17. Jh. Streicheisenlinien, Einzelstempel. 2 nach vorn greifende Kantenschliessen, die untere beschädigt; auf den Messingbeschlägen Monogramm LH und menschlicher Kopf. Braun-weisse Kapitale. Gelber Schnitt. Spuren von Signakeln auf den Blättern 46, 55, 57, 59. Auf dem Rücken oben Titelschild abgerissen, unten Signaturschild Ms. Muri 3fol., zum Teil mit Bleistift ergänzt. Vorsatzblätter (I–II, III–IV) Papier 
563 |a 96v Schreibervermerk [in hebräischer Schrift:] Jerge Schenk schriber, 90v nur die Initialen. Von seiner Hand auch Sarnen, Cod. membr. 44 und Zürich, Zentralbibliothek Ms. C 180. Im Stifterbild und in der Initiale 30r auf 1508 datiert. Nach dem Stifterbild für Johannes Feierabend, Abt des Klosters Muri 1500–1508, bestimmt, dem Papst Julius II. 1507 die Pontifikalien verliehen hatte; Helvetia Sacra III, 1, 2, S. 931. Die von Schönherr postulierte Zuweisung der Miniaturen und historisierten Initialen an Niklaus Bertschi wird von Holenstein abgelehnt. Besitzer: Abt Johannes Feierabend, siehe Herkunft; Abt Hieronymus Frey, siehe Korrekturen und Nachträge. In den Handschriftenverzeichnissen des Klosters Muri von 1744 und 1790 aufgeführt. Im vorderen Spiegel Exlibris des Klosters Muri (Agnes Wegmann, Schweizer Exlibris bis zum Jahre 1900, 2 Bde., Zürich 1933–1937, Nr. 5120). 3r, 76r, 96v Stempel Kantonsbibliothek Aargau, 19.–20. Jh. 
581 |a Schönherr, Alfons. - Liturgiegeschichtliches aus der Kantonsbibliothek Aarau, in: Jahrbuch des Standes Aargau 1953, S. 34–49, hier S. 38-414 
581 |a Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica, Bd. 7: Schreibschulen der Diözese Konstanz. Aargauische Gotteshäuser. - Genf 1955, S. 86 
581 |a Holenstein, Josef. - Zur Forschung über den Buchmaler Niklaus Bertschi von Rorschach, in: Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte 16 (1956), S. 86, Taf. 42 Amschwand, Bibliotheksgeschichte, S. 164 
581 |a Amschwand, Rupert, - Zur Bibliotheksgeschichte von Muri, in: Librarium 9 (1966), S. 158–184, hier S. 164 (auch in: Sarner Kollegi-Chronik 29, 1967, S. 33–70). 
583 1 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c September 2019  |f HAN-Katalogisierungsregeln  |i Rekat teil nach Bretscher/Gamper (2005)  |k Rudolf Gamper 
583 1 |a Erschliessungsniveau Normalniveau 
596 3 1 |g Ir-1r  |t leer 
596 3 1 |g 1v  |t Miniatur, Stifterbild 
596 3 0 |g 2r–15r  |t Benedictiones festivales, Weihnachten bis Auffahrt  |i >Benedictiones festivales ad officium peragendas<. Primo diaconus conversus ad populum extollens vocem exhortatur sic imponendo. Humiliate vos ad benedictionem ... >Benedictio in primo gallicantu<. Omnipotens deus qui incarnatione unigeniti sui ...  |v CBP 1643. 2v Weihnachten CBP 321. 3r Stephanus CBP 854; Johannes Ev. CBP 717. 4r Innocentes CBP 1600; Circumcisio domini CBP 1545. 4v Dominica Ia post nativitatem domini CBP 1168. 5r Epiphanie CBP 1017; Dominica Ia post epiphaniam CBP 926. 5v Dominica IIa CBP 1143; Conversio Pauli CBP 940. 6r Purificatio BMV CBP 1133; Dominica IIIa–VIa: CBP 1711, 2019, 855, 1005. 7r Septuagesima – Quadragesima: CBP 1584, 632, 1694, 117, 192. 9r Annuntiatio BMV CBP 1053; Dominica IIa in quadragesima – Palmsonntag: CBP 1331, 39, 48, 1141, 180. 11r Cena domini, ähnlich CBP 233; Ostersamstag CBP 879. 11v Ostern CBP 292. 12r Feria IIa–IVa: CBP 1419, 620, 1154. 13r Osteroktav CBP 679; Dominica Ia CBP 1884. 13v Inventio crucis, ähnlich CBP 190; Dominica IIa–IVa: CBP 630, 1159, 1329. 14v Rogationes CBP 1560. 15r Ascensio CBP 281; Dominica post ascensionem CBP 380.  |v CBP: Corpus benedictionum pontificalium, ed. Edmond (Eugène) Moeller, 3 Bde., Turnhout 1971–1973 (CC 162–162B) 
596 3 0 |g 15v-34r  |t Benedictiones festivales, Pfingsten bis Advent  |v 15v Pfingsten CBP 948; Feria IIa CBP 187. 16r Trinitas CBP 919. 16v Corpus Christi, ähnlich CBP 322; Dominica Ia–XXIIIa post octavam Pentecosten: CBP 1110, 695, 1481, 1836, 1071, 540, ähnlich 2059, 741, 1299, 1101, 1899, 369, 1618, 582, 929, 1936, 911, 546, 1835, 927, 696, 1474, 1366. 24r Benedictio dominicalis CBP 351. 24v Dominica Ia–IVa in adventu: CBP 1544, 1307, 1722, 1200. 25v >Benedictio in cottidianis diebus<. CBP 663, 1433. 26r >Benedictio in tempore belli<. CBP 1856; >Benedictio ad pluviam postulandam<. CBP 1431. 26v >Benedictio ad serenitatem postulandam<. CBP 1475; >Benedictio de ieiunio<. CBP 1576. 27r Johannes Bapt. CBP 637. 27v Petrus und Paulus CBP 193; >In festo visitacionis beate Marie virginis<. Deus cuius matris humilitas … 28r Maria Magdalena CBP 793. 28v Christophorus CBP 1462; >Benedictio in die sancte Anne<. Omnipotens deus qui beate Anne sterilitate … 29r Laurentius CBP 2027; Assumptio BMV CBP 1053. 29v Decollatio Johannis CBP 1194. 30r Nativitas BMV CBP 874; Angeli CBP 779. 30v Dedicatio ecclesiae CBP 1680; Exaltatio crucis CBP 1105. 31r Allerheiligen CBP 1652; Martin CBP 583. 31v Andreas CBP 629; Commune sanctorum: Apostel CBP 1203. 32r ›>De uno evangelista benedictio<. Deus qui inter quatuor paradisi flumina … 32v >Benedictio de pluribus apostolis< CBP 1172; Märtyrer CBP 57, 153; Bekenner CBP 1733, 1968; Jungfrauen CBP 175, 1742 
596 3 0 |g 34v–37v  |t Benedictiones indumentorum pontificalium  |i >Orationes dicende dum abbas pontificalia induit<. In induitione caligarum. [C]alcia me domine me caligas iocunditatis ... 
596 3 0 |g 38r–47v  |t Benedicitiones diversae  |i >Benedictio crucis<. Rogamus te domine sancte pater omnipotens eterne deus ut digneris benedicere hoc lignum crucis … [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XII, 3, 4, 2, 6]. 39v >Benedictio bacculi [sic]< [Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV], 39; >Benedictio annuli [sic]<, [Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV, 41]. 39v >Prefatio in consumatione [sic] capsarum<. [PRG XL, 111, 112, 115]. 41r >Prefatio ciborii< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XIX, 1, 2]. 42r >Benedictio ad signum ecclesie< [PRG LI, 5, 10, 15]. 44v >Benedictio vexilli< [Franz, Benediktionen, Bd. 2, S. 296 (3)]; >Benedictio putei< [PRG CCXXXI, 1]. 45r >Benedictio uve vel fabe< [PRG CCXXVI]; >Benedictio ad omnia quecumque volueris< [PRG CCXIX]. 45v >Benedictio ad fruges novas< [PRG CCXXIII]; >Benedictio panis< [PRG CCXXIV]; >Benedictio nove domus< [Franz, Benediktionen, Bd. 1, S. 608 )I, 3)]. 46r >Benedictio pathene< [PRG XL, 88–91]. 46v >Benedictio calicis< [PRG XL, 92–95]  |v Andrieu,Michel. - Le Pontifical romain au moyen âge, 4 Bde. - Città del Vaticano 1938–1941 (Studi e Testi 86–88, 99)  |v PRG: Vogel, Cyrille; Elze, Reinhard. - Le Pontifical romano-germanique du dixième siècle, 3 Bde. - Città del Vaticano 1963–1972 (Studi e Testi 227, 228, 269)  |v Franz, Adolph. - Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, 2 Bde. - Freiburg 1909 
596 3 1 |g 48r–v  |t leer 
596 3 0 |g 49r–54r  |t Ad ordinandum clericos  |i >Ad ordinandum clericos et seu ad conferendum ordines minores abbas eisdem coram eo constitutis scilicet ordinandis incipit<. Adiutorium nostrum in nomine domini ... >Tradendo eis antiphonarium<. Vide ut quod ore cantes corde credas ... Dilectissimi fratres dominum nostrum Ihesum Christum pro hoc famulo suo qui ad deponendam comam capitis sui ... [Andrieu, Bd. 1, I]. 50r Hostiarius, 50v Lector, 51v Exorcista, 52r Acolita [Andrieu, Bd. 1, IV–VII] 
596 3 0 |g 54r–59r  |t Benedictiones indumentorum seu ornamentorum ecclesiasticorum  |i >Officio completo continuatur missa<. Praefacio eukaristalis id est vasculi ... Dilectissimi ut deus omnipotens hoc vasculum corporis filii tui ... [PRG XL, 86, 87]. 54v >Benedictio ampullarum<, [ähnlich PRG XL, 95]. 55r >De benedictione sacerdotalium indumentorum<, [ähnlich PRG XL, 79, 81]. 56r >Deinde benedictione mapparum ... sacri altaris< [Andrieu Bd. 3, lib. 2, X]. 56v >Specialis benedictio cuiuslibet indumenti< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 5]. 57r >Benedictio super amictum humerale< [Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 23–25]; >Super albam benedictio< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 2]. 57v >Super cingulum<. Omnipotens sempiterne deus qui Aaron ...; >Benedictio manipuli<, >Benedictio stolarum<, >Benedictio casule< [Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 26–38]. 58v >De benedictione corporalium< [Andrieu Bd. 3, lib. 2, XI] 
596 3 0 |g 59r–72r  |t Ordo ad faciendum monachum et monialem  |i >Ad induendum novum monachum ad benedictionem cuculle<. Deus eternorum bonorum fidelissime promissor ... [PRG XXVIII, 2 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5, 6. 61v Professformel:] Ego frater .N. promitto stabilitatem et conversionem morum meorum et obedienciam secundum regulam sancti Benedicti coram deo et sanctis eius in hoc cenobio quod est constructum in honore sancti Martini in presencia domini .N. abbatis ... 62r Deus indulgentie pater ... [Andrieu, Bd. 1, XVI, 2–4]. 63r >Ad induendam novam munialem [sic] ad benedictionem cuculle<. Deus eternorum bonorum fidelissime promissor ... [ähnlich PRG XX, 6 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5; bricht auf 64v ab, Fortsetzung auf 69r]. [65r–68v Einschub von anderer Hand]. >Ordo ad induendam novam monialem iuxta regulam sancti Benedicti<. Post offertorium ducatur nova monialis ad altare portans candelam accensam in manibus ... – ... Ducatur ad suum locum choro canente. Congaudete mecum et congratulamini. Sacerdos in missa procedit. [69r Fortsetzung von 64v. 69v Professformel]: Ich schwester .N. geloben statigkeit und wesen myner sitten und gehorsami nach der regel mynes herren sant Benedicten vor got und sinen heiligen in disem gotzhuß das gestiftet und gewicht ist in der ere unser frowen oder des ald dero die patroni da ze dem goczhuß sind in gegenwürtigkeit mynes geistlichenn herren und vatters her .N. abbtes. 70r Deus indulgentie pater ... [Andrieu, Bd. 1, XVI, 2–4]. 71v Finita collecta tunc asperget et turificet eas de post facit eas abbas surgere et compleat officium suum. >Oratio<. Omnipotens sempiterne deus qui artam et angustam ius[s]isti arripere viam ... 
596 3 0 |g 72v–87v  |t Reconciliatio ecclesiae et cimiterii  |i De ecclesie et cimiterii reconciliatione‹. Ecclesie et cimiterii reconciliatio omni die fieri potest ... Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7–27. 73r Omnipotens et misericors deus qui sacerdotibus tuis tantam pre ceteris gratiam contulisti ... Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7–27. 82v ›De reconciliatione cimiterii per se sine ecclesie reconciliatione‹. Quando cimiterium benedictum violatum seu pollutum separatum sit ab ecclesia ... Andrieu Bd. 3, lib. 2, VII, 1–8. 85r Litanei. Kyrieeleison ..., bemerkenswert: Pelagius, Magnus, Otmar, Fridolin; Quiteria, Verena.  |s In der Litanei bemerkenswert: Pelagius, Magnus, Otmar, Fridolin; Quiteria, Verena. 
596 3 0 |g 87v–90v  |t De celebratione missae  |i >De mitra<. Mitra aurifrigiata non utitur ecclesia romana ab adventu domini usque ad festum nativitatis domini ... 88r >De baculo pastorali<. Abbas in suo monasterio et ecclesiis sibi subiectis tamen baculo pastorali uti debet ... 88v >De benedictione pontificali<. Abbas benedictionem dare potest omni die dominica cum summe misse interfuerit ... >De ministrantibus in solemni celebratione missarum<. Abbati solemniter celebraturo hos ministros adesse oportet ... 89r >De officio capellani ad mitram deservientis<. Quandocumque abbas sive in missa seu alio officio divino ... mitra utitur habere debet capellanum suppellicio indutum ... 90r >De officio capellani ad mitram deservientis in solennitatibus vesperarum<. Capellanus qui ad mitram deservire habet ...  |s 90v Hebräisches Kolophon, siehe oben zur Geschichte 
596 3 1 |g 91r–v  |t leer 
596 3 1 |g 92r–96r  |t Register 
596 3 0 |g 96v  |t Interrogatio episcopi et abbatis  |i >Examen reverendi patri domini episcopi sive interrogationes<. Vis tuum sanctum propositum et sancti Benedicti regulam observare ... [Gelübde]: Volo. Et ego N nunc ordinandus abbas subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam secundum preceptum et regulam sancti Benedicti sancte Maguntinensis sedis archiepiscopo suisque catholicis successoribus perpetuo me exhibiturum promitto ...  |s Auf der untersten Zeile hebräisches Kolophon, siehe oben zur Geschichte 
596 3 1 |g IIIr–IVv  |t leer 
596 0 |a Pergament 
596 1 |b 2r, 6r, 9r, 11v, 15v, 27r, 30r, 31v, 49r 4–6zeilige rote, grüne und blaue historisierte Initialen, die Buchstabenkörper mit vegetabilen Füllmotiven auf goldenem gepunztem Grund, auf den Rändern 2–3seitige Blattranken mit Blumen und Früchten in Rot, Rosa, Blau, Grün, Ocker, Hellgelb und Gold, teilweise an die Initialen anschliessend, 2r mit Vogel, Wiesel und wildem Mann, 6r mit Schelle und Wildtier, 9r mit menschlicher Figur, 11v mit Hase, 15v und 30r mit Vögeln, 27r mit Narr, 31v mit orgelspielendem Affen, 49r mit Hahn und Schnecke; im Binnenfeld der Initialen Deckfarbenmalerei: 2r Geburt Jesu, 6r Darbringung im Tempel, 9r Verkündigung an Maria, 11v Auferstehung Christi, 15v Taube des heiligen Geistes (von späterer Hand), 27r Johannes Bapt., 30r Geburt von Maria mit Jahrzahl 1508, 31v Martin. Ranken an den Blatträndern zum Teil beschnitten. In der Klerikerweihe am Rand kolorierte Federzeichnungen: 49r Buch mit Notenlinien (Antiphonar), 49v Superpellicium, Schere (zur Tonsur), 50r Weihwasserbehälter, Schlüssel, 51r und 51v Buch (Missale und Exorzismus), 52v Kerzenständer, Ampulla.  |c 1v ganzseitige Miniatur (Stifterbild): im oberen Register Beweinung Christi mit Benediktinerabt, im unteren Register Wappen des Klosters Muri und des Abtes Johannes Feierabend mit Schriftband Ioannes "Virabent divina providencia abbas monasterii Murensis, 1508". 
596 2 |a Hufnagelnotation 2r, 3v auf einer, 43v, 76r und 78v auf 4 Linien 
655 7 |a Liturgische Handschrift  |2 gnd-content 
655 7 |a Handschrift  |2 gnd-content 
690 |a Christus, Geburt  |2 han-A3 
690 |a Christus, Auferstehung bis Himmelfahrt, Auferstehung  |2 han-A3 
690 |a Christus, Kindheit, Darbringung im Tempel  |2 han-A3 
690 |a Christus, Kindheit  |2 han-A3 
690 |a Christus, Passion, Beweinung  |2 han-A3 
690 |a Iohannes Bapt.  |2 han-A3 
690 |a Maria, Geburt  |2 han-A3 
690 |a Maria, Verkündigung an Maria  |2 han-A3 
690 |a Martin  |2 han-A3 
690 |a Wappen Johannes Feierabend  |2 han-A3 
690 |a Pfingsten, Taube des heiligen Geistes  |2 han-A3 
690 |a Stifterbild  |2 han-A3 
700 1 |a Feierabend Johannes  |d -1508  |e Auftraggeber  |4 pat 
700 1 |a Schenk, Jerge  |e Schreiber/Scriptorium  |4 scr 
751 |a Muri  |g Aargau  |0 (DE-588)4101789-4 
852 4 |b AKB  |c AKBHA  |j AKB MsMurF 3  |9 (41SLSP_ABN)999067685308281 
856 4 1 |u http://www.e-codices.unifr.ch/de/searchresult/list/one/kba/0003  |z e-codices (Digitalisat) 
856 4 8 |u https://e-codices.ch/loris/kba/kba-0003/kba-0003_002r.jp2  |z Thumbnail e-codices 
900 |f HANcollect_this handschrift 
900 |a HANunikat 
910 |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. 
949 |c AKBHA  |p 70  |j AKB MsMurF 3  |b AKB  |9 (41SLSP_ABN)999067685308281 
986 |a (41SLSP_ABN)999067685308281  |9 (41SLSP_ABN)999067685308281 

Basisinformationen

Signatur:
  • Aarau, KB AG, AKB MsMurF 3
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Digitalisat:
Titel:
Pontificale Murense
Entstehungsangaben:
Muri (?), 1508
Entstehungszeit (normiert):
1508
Physische Beschreibung:
  • 1 Band (100 Blätter): mit Buchschmuck/Illustration; 31 x 24 cm
Physische Beschaffenheit:
  • Pergament

Sucheinstiege

Person:

SchreiberIn / Scriptorium

Ort (normiert):
Ort:
Formschlagwort:

Inhalt und innere Ordnung

Inhalt:
  • Reich ausgestattetes Pontificale für Abt Johannes Feierabend, hergestellt im Jahr 1508, nachdem Papst Julius II 1507 den Murenser Äbten die Pontificalien verliehen hatte. Es enthält vor allem Benediktionen und Ordines "ad faciendum monachum et monialem"
  • [Ir-1r]. leer
  • [1v]. Miniatur, Stifterbild
  • [2r–15r]. Benedictiones festivales, Weihnachten bis Auffahrt. >Benedictiones festivales ad officium peragendas<. Primo diaconus conversus ad populum extollens vocem exhortatur sic imponendo. Humiliate vos ad benedictionem ... >Benedictio in primo gallicantu<. Omnipotens deus qui incarnatione unigeniti sui .... CBP 1643. 2v Weihnachten CBP 321. 3r Stephanus CBP 854; Johannes Ev. CBP 717. 4r Innocentes CBP 1600; Circumcisio domini CBP 1545. 4v Dominica Ia post nativitatem domini CBP 1168. 5r Epiphanie CBP 1017; Dominica Ia post epiphaniam CBP 926. 5v Dominica IIa CBP 1143; Conversio Pauli CBP 940. 6r Purificatio BMV CBP 1133; Dominica IIIa–VIa: CBP 1711, 2019, 855, 1005. 7r Septuagesima – Quadragesima: CBP 1584, 632, 1694, 117, 192. 9r Annuntiatio BMV CBP 1053; Dominica IIa in quadragesima – Palmsonntag: CBP 1331, 39, 48, 1141, 180. 11r Cena domini, ähnlich CBP 233; Ostersamstag CBP 879. 11v Ostern CBP 292. 12r Feria IIa–IVa: CBP 1419, 620, 1154. 13r Osteroktav CBP 679; Dominica Ia CBP 1884. 13v Inventio crucis, ähnlich CBP 190; Dominica IIa–IVa: CBP 630, 1159, 1329. 14v Rogationes CBP 1560. 15r Ascensio CBP 281; Dominica post ascensionem CBP 380.. CBP: Corpus benedictionum pontificalium, ed. Edmond (Eugène) Moeller, 3 Bde., Turnhout 1971–1973 (CC 162–162B)
  • [15v-34r]. Benedictiones festivales, Pfingsten bis Advent. 15v Pfingsten CBP 948; Feria IIa CBP 187. 16r Trinitas CBP 919. 16v Corpus Christi, ähnlich CBP 322; Dominica Ia–XXIIIa post octavam Pentecosten: CBP 1110, 695, 1481, 1836, 1071, 540, ähnlich 2059, 741, 1299, 1101, 1899, 369, 1618, 582, 929, 1936, 911, 546, 1835, 927, 696, 1474, 1366. 24r Benedictio dominicalis CBP 351. 24v Dominica Ia–IVa in adventu: CBP 1544, 1307, 1722, 1200. 25v >Benedictio in cottidianis diebus<. CBP 663, 1433. 26r >Benedictio in tempore belli<. CBP 1856; >Benedictio ad pluviam postulandam<. CBP 1431. 26v >Benedictio ad serenitatem postulandam<. CBP 1475; >Benedictio de ieiunio<. CBP 1576. 27r Johannes Bapt. CBP 637. 27v Petrus und Paulus CBP 193; >In festo visitacionis beate Marie virginis<. Deus cuius matris humilitas … 28r Maria Magdalena CBP 793. 28v Christophorus CBP 1462; >Benedictio in die sancte Anne<. Omnipotens deus qui beate Anne sterilitate … 29r Laurentius CBP 2027; Assumptio BMV CBP 1053. 29v Decollatio Johannis CBP 1194. 30r Nativitas BMV CBP 874; Angeli CBP 779. 30v Dedicatio ecclesiae CBP 1680; Exaltatio crucis CBP 1105. 31r Allerheiligen CBP 1652; Martin CBP 583. 31v Andreas CBP 629; Commune sanctorum: Apostel CBP 1203. 32r ›>De uno evangelista benedictio<. Deus qui inter quatuor paradisi flumina … 32v >Benedictio de pluribus apostolis< CBP 1172; Märtyrer CBP 57, 153; Bekenner CBP 1733, 1968; Jungfrauen CBP 175, 1742
  • [34v–37v]. Benedictiones indumentorum pontificalium. >Orationes dicende dum abbas pontificalia induit<. In induitione caligarum. [C]alcia me domine me caligas iocunditatis ...
  • [38r–47v]. Benedicitiones diversae. >Benedictio crucis<. Rogamus te domine sancte pater omnipotens eterne deus ut digneris benedicere hoc lignum crucis … [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XII, 3, 4, 2, 6]. 39v >Benedictio bacculi [sic]< [Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV], 39; >Benedictio annuli [sic]<, [Andrieu, Bd. 3, lib. 1, XIV, 41]. 39v >Prefatio in consumatione [sic] capsarum<. [PRG XL, 111, 112, 115]. 41r >Prefatio ciborii< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, XIX, 1, 2]. 42r >Benedictio ad signum ecclesie< [PRG LI, 5, 10, 15]. 44v >Benedictio vexilli< [Franz, Benediktionen, Bd. 2, S. 296 (3)]; >Benedictio putei< [PRG CCXXXI, 1]. 45r >Benedictio uve vel fabe< [PRG CCXXVI]; >Benedictio ad omnia quecumque volueris< [PRG CCXIX]. 45v >Benedictio ad fruges novas< [PRG CCXXIII]; >Benedictio panis< [PRG CCXXIV]; >Benedictio nove domus< [Franz, Benediktionen, Bd. 1, S. 608 )I, 3)]. 46r >Benedictio pathene< [PRG XL, 88–91]. 46v >Benedictio calicis< [PRG XL, 92–95]. Andrieu,Michel. - Le Pontifical romain au moyen âge, 4 Bde. - Città del Vaticano 1938–1941 (Studi e Testi 86–88, 99). PRG: Vogel, Cyrille; Elze, Reinhard. - Le Pontifical romano-germanique du dixième siècle, 3 Bde. - Città del Vaticano 1963–1972 (Studi e Testi 227, 228, 269). Franz, Adolph. - Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, 2 Bde. - Freiburg 1909
  • [48r–v]. leer
  • [49r–54r]. Ad ordinandum clericos. >Ad ordinandum clericos et seu ad conferendum ordines minores abbas eisdem coram eo constitutis scilicet ordinandis incipit<. Adiutorium nostrum in nomine domini ... >Tradendo eis antiphonarium<. Vide ut quod ore cantes corde credas ... Dilectissimi fratres dominum nostrum Ihesum Christum pro hoc famulo suo qui ad deponendam comam capitis sui ... [Andrieu, Bd. 1, I]. 50r Hostiarius, 50v Lector, 51v Exorcista, 52r Acolita [Andrieu, Bd. 1, IV–VII]
  • [54r–59r]. Benedictiones indumentorum seu ornamentorum ecclesiasticorum. >Officio completo continuatur missa<. Praefacio eukaristalis id est vasculi ... Dilectissimi ut deus omnipotens hoc vasculum corporis filii tui ... [PRG XL, 86, 87]. 54v >Benedictio ampullarum<, [ähnlich PRG XL, 95]. 55r >De benedictione sacerdotalium indumentorum<, [ähnlich PRG XL, 79, 81]. 56r >Deinde benedictione mapparum ... sacri altaris< [Andrieu Bd. 3, lib. 2, X]. 56v >Specialis benedictio cuiuslibet indumenti< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 5]. 57r >Benedictio super amictum humerale< [Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 23–25]; >Super albam benedictio< [Andrieu, Bd. 3, lib. 2, IX, 2]. 57v >Super cingulum<. Omnipotens sempiterne deus qui Aaron ...; >Benedictio manipuli<, >Benedictio stolarum<, >Benedictio casule< [Andrieu, Bd. 2, S. 451, Zeile 26–38]. 58v >De benedictione corporalium< [Andrieu Bd. 3, lib. 2, XI]
  • [59r–72r]. Ordo ad faciendum monachum et monialem. >Ad induendum novum monachum ad benedictionem cuculle<. Deus eternorum bonorum fidelissime promissor ... [PRG XXVIII, 2 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5, 6. 61v Professformel:] Ego frater .N. promitto stabilitatem et conversionem morum meorum et obedienciam secundum regulam sancti Benedicti coram deo et sanctis eius in hoc cenobio quod est constructum in honore sancti Martini in presencia domini .N. abbatis ... 62r Deus indulgentie pater ... [Andrieu, Bd. 1, XVI, 2–4]. 63r >Ad induendam novam munialem [sic] ad benedictionem cuculle<. Deus eternorum bonorum fidelissime promissor ... [ähnlich PRG XX, 6 und I, 2; Andrieu, Bd. 1, XVI, 8, 5; bricht auf 64v ab, Fortsetzung auf 69r]. [65r–68v Einschub von anderer Hand]. >Ordo ad induendam novam monialem iuxta regulam sancti Benedicti<. Post offertorium ducatur nova monialis ad altare portans candelam accensam in manibus ... – ... Ducatur ad suum locum choro canente. Congaudete mecum et congratulamini. Sacerdos in missa procedit. [69r Fortsetzung von 64v. 69v Professformel]: Ich schwester .N. geloben statigkeit und wesen myner sitten und gehorsami nach der regel mynes herren sant Benedicten vor got und sinen heiligen in disem gotzhuß das gestiftet und gewicht ist in der ere unser frowen oder des ald dero die patroni da ze dem goczhuß sind in gegenwürtigkeit mynes geistlichenn herren und vatters her .N. abbtes. 70r Deus indulgentie pater ... [Andrieu, Bd. 1, XVI, 2–4]. 71v Finita collecta tunc asperget et turificet eas de post facit eas abbas surgere et compleat officium suum. >Oratio<. Omnipotens sempiterne deus qui artam et angustam ius[s]isti arripere viam ...
  • [72v–87v]. Reconciliatio ecclesiae et cimiterii. De ecclesie et cimiterii reconciliatione‹. Ecclesie et cimiterii reconciliatio omni die fieri potest ... Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7–27. 73r Omnipotens et misericors deus qui sacerdotibus tuis tantam pre ceteris gratiam contulisti ... Andrieu, Bd. 1, XVII, 15; Bd. 3, lib. 2, VI, 7–27. 82v ›De reconciliatione cimiterii per se sine ecclesie reconciliatione‹. Quando cimiterium benedictum violatum seu pollutum separatum sit ab ecclesia ... Andrieu Bd. 3, lib. 2, VII, 1–8. 85r Litanei. Kyrieeleison ..., bemerkenswert: Pelagius, Magnus, Otmar, Fridolin; Quiteria, Verena.. In der Litanei bemerkenswert: Pelagius, Magnus, Otmar, Fridolin; Quiteria, Verena.
  • [87v–90v]. De celebratione missae. >De mitra<. Mitra aurifrigiata non utitur ecclesia romana ab adventu domini usque ad festum nativitatis domini ... 88r >De baculo pastorali<. Abbas in suo monasterio et ecclesiis sibi subiectis tamen baculo pastorali uti debet ... 88v >De benedictione pontificali<. Abbas benedictionem dare potest omni die dominica cum summe misse interfuerit ... >De ministrantibus in solemni celebratione missarum<. Abbati solemniter celebraturo hos ministros adesse oportet ... 89r >De officio capellani ad mitram deservientis<. Quandocumque abbas sive in missa seu alio officio divino ... mitra utitur habere debet capellanum suppellicio indutum ... 90r >De officio capellani ad mitram deservientis in solennitatibus vesperarum<. Capellanus qui ad mitram deservire habet .... 90v Hebräisches Kolophon, siehe oben zur Geschichte
  • [91r–v]. leer
  • [92r–96r]. Register
  • [96v]. Interrogatio episcopi et abbatis. >Examen reverendi patri domini episcopi sive interrogationes<. Vis tuum sanctum propositum et sancti Benedicti regulam observare ... [Gelübde]: Volo. Et ego N nunc ordinandus abbas subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam secundum preceptum et regulam sancti Benedicti sancte Maguntinensis sedis archiepiscopo suisque catholicis successoribus perpetuo me exhibiturum promitto .... Auf der untersten Zeile hebräisches Kolophon, siehe oben zur Geschichte
  • [IIIr–IVv]. leer

Anmerkungen

Sprache, Schrift:
Lateinisch
Anmerkung Musik:
Hufnagelnotation 2r, 3v auf einer, 43v, 76r und 78v auf 4 Linien

Geschichte

Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
Mit braunem Leder bezogene Holzdeckel, 16./17. Jh. Streicheisenlinien, Einzelstempel. 2 nach vorn greifende Kantenschliessen, die untere beschädigt; auf den Messingbeschlägen Monogramm LH und menschlicher Kopf. Braun-weisse Kapitale. Gelber Schnitt. Spuren von Signakeln auf den Blättern 46, 55, 57, 59. Auf dem Rücken oben Titelschild abgerissen, unten Signaturschild Ms. Muri 3fol., zum Teil mit Bleistift ergänzt. Vorsatzblätter (I–II, III–IV) Papier

Einband

Einband:
96v Schreibervermerk [in hebräischer Schrift:] Jerge Schenk schriber, 90v nur die Initialen. Von seiner Hand auch Sarnen, Cod. membr. 44 und Zürich, Zentralbibliothek Ms. C 180. Im Stifterbild und in der Initiale 30r auf 1508 datiert. Nach dem Stifterbild für Johannes Feierabend, Abt des Klosters Muri 1500–1508, bestimmt, dem Papst Julius II. 1507 die Pontifikalien verliehen hatte; Helvetia Sacra III, 1, 2, S. 931. Die von Schönherr postulierte Zuweisung der Miniaturen und historisierten Initialen an Niklaus Bertschi wird von Holenstein abgelehnt. Besitzer: Abt Johannes Feierabend, siehe Herkunft; Abt Hieronymus Frey, siehe Korrekturen und Nachträge. In den Handschriftenverzeichnissen des Klosters Muri von 1744 und 1790 aufgeführt. Im vorderen Spiegel Exlibris des Klosters Muri (Agnes Wegmann, Schweizer Exlibris bis zum Jahre 1900, 2 Bde., Zürich 1933–1937, Nr. 5120). 3r, 76r, 96v Stempel Kantonsbibliothek Aargau, 19.–20. Jh.

Buchblock

Beschreibstoff:
Pergament

Ausstattung

Initialen:
2r, 6r, 9r, 11v, 15v, 27r, 30r, 31v, 49r 4–6zeilige rote, grüne und blaue historisierte Initialen, die Buchstabenkörper mit vegetabilen Füllmotiven auf goldenem gepunztem Grund, auf den Rändern 2–3seitige Blattranken mit Blumen und Früchten in Rot, Rosa, Blau, Grün, Ocker, Hellgelb und Gold, teilweise an die Initialen anschliessend, 2r mit Vogel, Wiesel und wildem Mann, 6r mit Schelle und Wildtier, 9r mit menschlicher Figur, 11v mit Hase, 15v und 30r mit Vögeln, 27r mit Narr, 31v mit orgelspielendem Affen, 49r mit Hahn und Schnecke; im Binnenfeld der Initialen Deckfarbenmalerei: 2r Geburt Jesu, 6r Darbringung im Tempel, 9r Verkündigung an Maria, 11v Auferstehung Christi, 15v Taube des heiligen Geistes (von späterer Hand), 27r Johannes Bapt., 30r Geburt von Maria mit Jahrzahl 1508, 31v Martin. Ranken an den Blatträndern zum Teil beschnitten. In der Klerikerweihe am Rand kolorierte Federzeichnungen: 49r Buch mit Notenlinien (Antiphonar), 49v Superpellicium, Schere (zur Tonsur), 50r Weihwasserbehälter, Schlüssel, 51r und 51v Buch (Missale und Exorzismus), 52v Kerzenständer, Ampulla.
Miniaturen / Zeichnungen:
1v ganzseitige Miniatur (Stifterbild): im oberen Register Beweinung Christi mit Benediktinerabt, im unteren Register Wappen des Klosters Muri und des Abtes Johannes Feierabend mit Schriftband Ioannes "Virabent divina providencia abbas monasterii Murensis, 1508".
Ikonografie:
  • Christus, Geburt
  • Christus, Auferstehung bis Himmelfahrt, Auferstehung
  • Christus, Kindheit, Darbringung im Tempel
  • Christus, Kindheit
  • Christus, Passion, Beweinung
  • Iohannes Bapt.
  • Maria, Geburt
  • Maria, Verkündigung an Maria
  • Martin
  • Wappen Johannes Feierabend
  • Pfingsten, Taube des heiligen Geistes
  • Stifterbild

Hinweise

Bibliographischer Nachweis:
  • Schönherr, Alfons. - Handschriftenkatalog der Aargauischen Kantonsbibliothek. Manuskript. Bd. 2: Die Handschriften der Abtei Muri, 1951–1953, Nr. 12
  • Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550, bearb. v. Beat M. von Scarpatetti u. a., Bd. 1, Dietikon-Zürich 1977, Nr. 4
  • Urs Graf Verlag GmbH online:: Bretscher-Gisiger,Charlotte ; Gamper, Rudolf. - Katalog der mittelalterlichen Handschriften der Klöster Muri und Hermetschwil. - Dietikon-Zürich : Urs Graf Verlag, 2005, S. 98-101; Quelle
Literatur:
  • Schönherr, Alfons. - Liturgiegeschichtliches aus der Kantonsbibliothek Aarau, in: Jahrbuch des Standes Aargau 1953, S. 34–49, hier S. 38-414
  • Bruckner, Albert. - Scriptoria medii aevi Helvetica, Bd. 7: Schreibschulen der Diözese Konstanz. Aargauische Gotteshäuser. - Genf 1955, S. 86
  • Holenstein, Josef. - Zur Forschung über den Buchmaler Niklaus Bertschi von Rorschach, in: Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte 16 (1956), S. 86, Taf. 42 Amschwand, Bibliotheksgeschichte, S. 164
  • Amschwand, Rupert, - Zur Bibliotheksgeschichte von Muri, in: Librarium 9 (1966), S. 158–184, hier S. 164 (auch in: Sarner Kollegi-Chronik 29, 1967, S. 33–70).

Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen

Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.

Bearbeitungsstand

Interne Bearbeitung:
  • Verzeichnung=Description=Inventaire; September 2019; HAN-Katalogisierungsregeln; Rekat teil nach Bretscher/Gamper (2005); Rudolf Gamper
  • Erschliessungsniveau Normalniveau

Identifikatoren

Systemnummer:
991170515399805501
Andere Systemnummer:
  • (HAN)000353797DSV05
  • (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170515399805501
  • (41SLSP_ABN)999067685308281
Quelle: