Sammelhandschrift (Medizin)

Kurzformat

Sammelhandschrift (Medizin) / Anfang 15. Jahrhundert
1 Band (313 Blätter) : 29 x 21 cm - Papier
  • Basel, Universitätsbibliothek, UBH D II 13

LEADER 00000ntmaa22000007c 4500
001 991170454142105501
005 20250527145558.0
008 101209q14001409xx 00| | lat d
019 |a Rekatalogisierungsgrad teil  |5 HAN 
019 |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen.  |5 HAN/11.11.2020/bmt 
035 |a (HAN)000163485DSV05 
035 |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170454142105501 
035 |a (41SLSP_UBS)9972411171905504  |9 (41SLSP_UBS)9972411171905504 
040 |a CH-001880-7  |b ger  |e HAN-Katalogisierungsregeln 
046 |a q  |c 1400  |e 1409 
245 0 0 |a Sammelhandschrift (Medizin) 
264 0 |c Anfang 15. Jahrhundert 
300 |a 1 Band (313 Blätter)  |c 29 x 21 cm 
336 |b txt  |2 rdacontent 
337 |b n  |2 rdamedia 
338 |b nc  |2 rdacarrier 
340 |a Papier 
490 1 |a Abteilung D II  |v 13 
506 |a Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal 
510 3 |a Binz, Gustav: - Ungedruckte Beschreibung, 20.03.1908 
510 3 |a Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 29.12.1939 
510 4 |a Thorndike, Lynn. - Manuscripts of the writings of Peter of Abano. In: Bulletin of the history of medicine ; 15 (1944), S. 201-219, hier S. 206  |3 108va-112vb 
510 4 |a Hänger, Heinrich. - Mittelhochdeutsche Glossare und Vokabulare in schweizerischen Bibliotheken bis 1500 (Quellen und Forschungen zur Sprach- und Kulturgeschichte der germanischen Völker, 168 = NF 44). - Berlin; New York, 1972, S. 28f.  |3 2ra-9ra 
510 4 |a Scarpatetti, Beat Matthias von. - Die Handschriften der Bibliotheken von Aarau, Appenzell und Basel / bearb. von Beat Matthias von Scarpatetti. - Dietikon-Zürich : Urs Graf Verlag, 1977 (Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550 ; Bd. 1), Nr. 451  |3 32ra-56rb 
510 4 |a Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 14 
510 4 |a Lohr, Carolus. - Aristotelica helvetica (Scrinium Friburgense, Sonderband 6). - Freiburg, 1994, S. 28 
510 4 |a Merinhos, José Francisco. – Bibliotheca manuscripta Petri Hispani. Os manuscritos das obras atribuídas a Pedro Hispano. – Lissabon, 2011, S. 24 Nr. 31  |3 32ra-56rb 
510 4 |a Schnell, Bernhard. - Das 'Artemisia-Vokabular'. Ein unbekanntes Pflanzenvokabular und seine primäre Funktion. In: Sprachwissenschaft 36 (2011), S. 179-195, hier S. 188 (Nr. 15)  |3 2ra-9ra 
541 |f Öffentliche Bibliothek der Universität Basel 
546 |a Lateinisch 
561 |a Aus der Kartause Basel, alte Signatur "A ciii", auf 2r oben radiert " E xlviii", Einträge von Jakob Louber und Heinrich Arnoldi. Auf 238rb ein alter Besitzvermerkt: "Iste liber est Cartusiensium Basilee datus eis propter deum a doctore, Magister Henrico Amici cum aliis libri" darunter durchgestrichen und radiert: "Iste liber est Johannis Friburgii clerici Basiliensis diocensis". 
563 |a Mit braunem glattem Leder überzogene Holzdeckel, zwei Schliessen. Spiegelblätter aus Pergamentfragment einer Urkunde vpn 1399. Modernes Vorsatzblatt Bl. I. 
581 |a Thorndike, Lynn. - Three tracts on food in Basel manuscripts. In: Bulletin of the history of medicine ; 8 (1940), S. 355-369, hier S. 357-360, 361-364 
581 |a Demaitre, Luke. - The description and diagnosis of leprosy by fourteenth-century physicians. In: Bulletin of the history of medicine ; 59 (1985), S. 327-344, S. 332 Anm. 27  |3 29ra-va 
581 |a Daems, Willem F. - Nomina simplicium medicinarum ex synonymariis Medii Aevi collecta = Semantische Untersuchungen zum Fachwortschatz hoch- und spätmittelalterlicher Drogenkunde / von Willem F. Daems. - Leiden [etc.] : E. J. Brill, 1993 (Studies in ancient medicine ; vol. 6), 29-35 (Lemmata). 95-269 (Edition)  |3 32ra-56rb 
583 0 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c Dez. 2010  |i Kurzkatalogisierung für Digitalisierung 
583 1 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c Mai 2025  |f HAN-Katalogisierungsregeln  |i Normalaufnahme nach Goldschmid und Binz  |k Gonzalvez 
583 1 |b Digitalisierung=Digitization=Numérisation  |i PDF 
583 1 |b Digitalisierung=Digitization=Numérisation  |c März 2023  |i TIFF 
583 1 |a Erschliessungsniveau Normalniveau 
596 0 |c Moderne Bleistiftfoliierung: I.1-312; teilweise ist eine alte Tintenfoliierungen noch vorhanden: Bl. 2-29: 29-60. Bl. 30-57:1-28. Bl.58-68: 57-67. Bl. 69-70: 70-71. Bl. 71-114: 73-116; Bl. 115-238: I-CXVI; 
596 1 |d Schriftraum und Seiteneinrichtung je nach Schreiberhand sehr unterschiedlich.  |e Geschrieben von verschiedenen Hände, meistens aus der Zeit von ca. 1400, einige Zeilen auch jünger bis 1450.  |f Teilweise wurden Titel im 17. Jh. hinzugefügt. 
596 1 |a Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften.  |b Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.  |d Zweispaltig, Spalten jeweils ca. 7 cm breit.  |3 2r-66r 
596 1 |a Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften. Am linken Rand zu Anfang jedes Abschnittes der Name der Pflanzen latinisch in roter Farbe, darunter oder darüber in schwarzer Tinte der deutsche Name der Pflanze.  |b Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.  |d Schriftraum: 21 x 9 cm, Einspaltig.  |e Geschrieben von Johannes de Gallis in Basel, ca. 1400.  |3 71r-105v 
596 1 |a Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften.  |b Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.  |d Zweispaltig  |3 106r-114v 
596 1 |a Rote Überschriften zu den einzelnen Rezepten.  |d Zweispaltig  |e Geschrieben von Johannes de allis in Basel c. 1400.  |3 106ra-114vb 
596 1 |a Zahlen und Kapitelüberschriften rot.  |d Schriftraum: 22 x 14,5 cm; ungespalten;  |e Von einer Hand des 15. Jh.  |3 115-238 
596 1 |a Rote Kapitelüberschriften und Initialen. Am Rand rote Nummerierung der Kapitel.  |d Schriftraum: 19 x 12 cm  |3 239-250 
596 3 0 |g 1r  |t Conspectus  |i Vocabularium de herbis et aliis medicinalibus. | Vocabularium de morborum speciebus diversis. | Vocabularium de gradibus medicinarum. | Thesaurus pauperum in Medicinis. | Macer de virtitubus herbarum metrice. | De venenis magister Petru de Ebano. | Thesaurus pauperum secundum ordinem alphabeti notabile opus. De aquis medicinalibus utilis tractatulus. | De speculationis in medicina magistrle compendium. | Contra senectutem medicinia in epistola cuiusdam doctoris. | Canones in medicinis servandi diligenter. | Regule plures medicinales benen utiles. | Compendium notabile de regulis sanitatis conservande. | Item diversa himonum [!] notabilia. Ex lilio. Ex experimentarum etc. 
596 3 1 |g 1v  |t leer 
596 3 0 |g 2ra-9ra  |t Nomina quaedam herbarum teutonice et latine (secundum Macrum)  |i Arthemesia buggo vel ["vel bifuos" von jüngerer Hand über der Zeile] hermalter. Abrotanum schoswurtz sabwurtz oder gertwurtz. | Absinthem wermuot ... - ... Zinziber ingber | Zukara zucker | Zisania ratte.  |s Die deutschen Wörter zeigen allemannische Lautformen. Die Spalten sind jeweils nicht komplett befüllt, es scheint Platz für Nachträge gelassen worden zu sein. Auf 9rb-va sind diverse Notizen vorhanden: 9ra: "Deus qui cuncta creasti et mirabilius reformatsti qui dedisti medicinam ad restan randum humaam corporis sanitatem da benediccionem tuam de celis super medicinam istam ut in cuius corpus introierit sanitatem mentis et corporis suscipere mereatur per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum ..."; 9rb "Nota gramina alkikengi sunt genera rubea sed cerusa et crescunt inclusa in quadam pellicula ... Item quaedam herba vocatur oculus Christi et covatur penes nos Theutonice wild scharley cuius semen teratur in puluerem sublilem et hec puluis ponatur in angulo oculi infirmi ... rubea tinctura est herba que vocatur kleberkrut ... et valet contra colicam passionem.".  |v Siehe Hänger, Mittelhochdeutsche Glossare, S. 28f. 
596 3 0 |g 10ra-16rb  |t Vocabularius medicus excerptus de Bernardo de Gordonio  |i Allopitia est casus capillorum cum ulcerbius sive squamis et furfuribus ... Varices sunt vene grosse multum dilatate ... propter multitudinem sanguinis grossi melancollici descendentis a splene. 
596 3 0 |g 16va-22rb  |t Lilium medicinae sive practica (Auszüge)  |r Bernardus de Gordonio  |i Incipiunt excerpta lilii. >Ex libro primo<. Item nota signa pestilencie future sunt cum apparet stella comata candela rotunda ... >De sudore<. Item si gutta sudorsi cadit in os ... >De venenis<. Nota avellana et similia unctuosa valent contra venenum ... ulceribus. >Repercussina< sunt aqua frigida acetum. >Maturatina< sunt hec ... >Dissolucina< sunt camomilla ... >Consolidancia< sunt mastrix ... Induratvia cum caro venit ... >De fluxu ventris<. Item cum aliquis esset nimis laxus ... [17ra] >Ex libro secundo<. >De pilis<. Item cum videmus pilos ... >De tynea<. In causa tynee antiquate ... [17rb] >De dolore capitis<. Item in dolore capitis ...>De sompno<. Item omnis sompnus qui provenit ex nimia inanicione ... [17va] >Ex libro tertio<. >De oculis<. Item in dolore oculorum ... >De sunditate<. Item surditas ... [17vb] >De reumate<. Nota bene quod materia reumatica negligi non debet ... >De luxu sanguinis narium<. Item fluxus sanguinis narium ... [18ra] >Dolor dencium<. Item si dolor dencium ... [18vb] >Ex libro quarto<. >De squinancia<. Item in ruptura squinancie ... >Tussis<. Item contra tussim ... >De sincopi<. Item contra sincopim ... >De mamillis<. Item caseatio in mamilla fit ... >Ex libro quinto<. Nota resumptive et nutriencia sunt ona ... >De appetitu<. In curacione appetitus ... >De tortura intestinorum<. Item si tortura intestinorum provenerit ... >De fluxu ventris<. Item tria sunt restringencia ... >Thenasmon<. Item remedium in thenasmone ... De ylacia et colica. Item cura yliace passionis ... >De vermibus<. Item vermes interficiuntur per hunc modum ...>De emoroydinibus<. Item secundum diversitatem humoris ... [20ra] >Ex libro sexto<. >De epate<. Item mala complexio epatis ... [20rb] >De ydropesi<. Item serum caprinum potatum ... >De splene<. Item nota quodea que valent epati ... [20va]>De renibus<. Item differncia est inter dolorem renum et yliorum ... >De lapide<. Item lapis vesice differta lapide renum ... [21ra] >Ex libro septimo<. >De sterilitate<. Item omnia frigida sterilizant ... [21rb] >De membro virili<. Item contra fluxum sanguinis in membro virili ... [21va] >De ruptura<. Item omnes rutpure ... >De menstruis<. Item si menstrau retinentur ... >De matrice<. Item suffocacio matricis ... [21rb] >De aborsu> Item nota quod si aborsus est ... [22ra] >De arthetica<. Item in gutta arthetica ... >De lapide<. Item medicamen quod frangit lapidem renum ... et frangit lapidem renum et non e converso [22rb] Expliciunt excerpta quedam ex practica Gordonii qui liber intitulatur lilium medicine >FFinis lilii<. 
596 3 0 |g 22rb-23rb  |t Excerpta varia  |i Note de confusione quantum ex casu. Item ad casum vel confusioem quantumque in quocunque loco corporis fuerit recipe salvie florum sambuci florum camomillarum ... lauetur locus bene et emplastretur locus cum decoccione predicta Avicenna hec ...  |s Enthält auch Exzerpte aus Bernhardus de Gorconio, Lilium medicinae, Part. 1, cap. 7, folgenden Überschriften enthalten: "De fistula antiquata et profunda", "Antrax", "Lupus", "Cancer", "Noli me tangere", "Ffistula", "Contra stricturam pectoris" (diese Überschrift von anderer Hand), "Contra dolorem stomachi etcetera" (diese Überschrift von anderer Hand); 23ra: Contra sordiciem faciei (diese Überschrift von andere Hand), "Contra dolorem capitis" (diese Überschrift von anderer Hand), "Fistula", "Cancer". 
596 3 0 |g 23va-25va  |t Chirurgia magna sive Inventarium et collectaneum in parte chirurgica medicinae (Auszüge)  |r Guy de Chauliac  |i Incipiunt excerpta Gwidonis. >Repercussina<. Item repercussiva proprie dicta sunt ut oxicratum ex aqua et aceto plantago ... Item indicia leprosorum habentur valde clare ... In sexto libro Gwidonis. Ex libro septimo Gwidonis. >Evacuativ colere<. Item medicine simplices evacuantes coleram sunt scamonca ... cum aliquo alio unctuoso procuretur. Item medicine prohibentes apostemacionem sunt infrigridantes et quodammodo repercucientes velud sunt albumina ouorum oleum rosaceum atque mirtinum et competunt in prima preparatione [sic] et primo tempore. 
596 3 0 |g 25va-28rb  |t Chirurgia magna, lib. 8, doctrina 1, cap. 8 (De gradibus medicinarum simplicium)  |r Guido de Chauliac  |i >De gradibus medicinarum simplicium<.Quia galienus medicorum eximius in primo simplicium farmacorum dicit quod non est possibile ... Aqua est primum frigidorum et humidorum per totam philosophiam ... usufur quod est rubeum calidum et siccum in 2° cum stipticitate. Explicit tractatus de gradibus medicinarum cyrurgicalium. 
596 3 0 |g 28rb  |t Confortativum  |r Bertholdus  |i Recipe Ingber und zimment ieklichs. I lot galgan und muscat iecklichs. II setti negellin settit cubebli venchel und enis iecklichs 1 settit suess holtz ein lot fiat puluis et utatur qualiter cunque potest. 
596 3 0 |g 28va-29ra  |t Chirurgia magna s. inventarium et collectancum in parte chirurgica medicinae (Auszüge).  |r Guy de Chauliac  |i >Pro capite<. Item pro volneribus capitis mundificatiuum cerebri et panniculorum eius recipe ... et cum aceto et decoccione affodillorum et succo caulium reubeorum supra ignem incorporetur et fiat emplastrum. Hic est finis de excerptis Gwidonis. 
596 3 0 |a 29ra-va  |t Chirugia magna, Tract. VI, Doctrina prima, cap. II, de lepra (Auszug)  |r Guy de Chauliac  |i >Indicia leprosorum<. Circa indicia leprosorum 16 sunt notanda primum est duricies et tuborositas carnis specialiter iuncturarum et extremorum 2m est color morpheatus et tenebrosus ... et quod non indicet per unum signum vel duo sed per concursum multorum specialiter univocorum. Explicit indicium leprosorum Gwidonis. 
596 3 0 |g 29va-30ra  |t Chirurgia magna, tract.VI, doctrina prima, cap. II, De lepra (Auszug)  |r Guy de Chauliac  |i Si habent multa signa equivoca et multa univoca ... et cum litteris medicorum ad retores mittendi. [29vb] Item modus colligendi flores et radices rose viole ... Item modus desiccandi omnes radices... Item herbe medicinales debent colligi ... In fine bonitatis et maturitatis non cum sunt consumpte ex vetustate vel aliqua infirmitate. [30ra] >Contra calculum<. Nota contra arcuam valet succus saxifrage bibitus et succus millefolii bibitus ... valet si recens sive salica sive elixa sive assa sive desiccaa et posea pulverizata sive tota sive in parte semper valet. 
596 3 0 |g 30rb-31va  |t Signa pronostica infirmitatum s. de signis (Auszug), de pulsibus  |r Richardus Anglicus  |i Tractatus de pulsibus. Sumuntur signa de pulsibus. In principio applicatis digitis ad pulsum consideranda est que magnitudo que parvitas et que mediocritas ... quod dictum est de morte prius quia operaciones mature sunt ordinate morbi autem multum inordinate. Et hec de pulsibus sufficiant. Hec extracta sunt de libro Richardi de signis. 
596 3 0 |g 31vb  |t Lilium medicinae, particula I, cap. 14, de morsu serpentum et aliorum venenosorum (Auszug)  |r Bernardus de Gordonio  |i Item quod fuerit morsus ab aliquo animali venenoso sicud a serpente, aranea, scorione vel ab aliquo simili ... ponatur ventosa supra locum morsure et cum scarificacione si necessaria fuerit. Hec ex lilio. Nota si invitatus fueris ad alienam mensam quam habes suspectam antequam illuc vadas sumas nuces aut auellanas aut ficus aus rutham aut thyriacam aut baccas lauri salviam aut cormentillam. 
596 3 0 |g 32ra-56rb  |t Thesaurus pauperum sive summa experimentorum  |r Petrus Hispanus  |i In nomine sancte et individue trinitatis que omnia creavit que deus prescivit et que singula dotavit virtutibus propriis a qua omnis sapiencia ... [32rb] >De casu capillorum<. Si capilli cadunt faclixinium de cinere pulveris fini columbini et lava caput ... Ita tamen quod detur frigidis cum vino calidis cum acceto [sic] et hec ad presens sufficiant. >Explicit thesauraus pauperum scriptus Basilee per manus Johannis de Hallis anno domini 1402 feria secunda post quasi modo geniti<. 
596 3 0 |g 56rb- 57vb  |t Recepta medica ex Bernardi de Gordonio, Lilio medicinae et aliis scriptoribus excerpta  |r Bernardi de Gordonio  |i Nota dicunt socii boni quod homo .... Nota dosis f[...] terre pocio decoccionis ... Nota descripiones in firmitatum etp assiones ... [56va] Nota frenesis est impedimentum mentis ... Nota arena que aparet in urina si est rufa tantum venit a renibus si alba a vesica ... Item oleum frumenti sic sit frumentum debet poni ex liio ... Item cauterdum fiat cum pulvere tartari ... Item pulvis catabre rubee ... [56vb] N ota quod in apostematibus cura recipe farinam ... Nota sequentia in curacione post ignem sancti Anthonii ... Nota de curacione herisipile antracis carbun culi et satiriaginis recipe votellum ovi ... - ... et litargirro et radice aritologie et similibus ... Ad cancrum secundum auelanzde Item unguentum contra cancuas herperesustio meum et lupum et uliera saniosa difficiles eradicacionis corpore mundificato ita quod deus noluit usque hodie melius revelare. Recipe antimonii eris ... est utile in membro sensibili et riro delicato ... Item unguentum mirabile ad rubores et infecciones cutis de eo aut sanguine aut utrisque in ficientibus cutem ubicumque fuerit recipe sulphuris vini auripigmenti ... [57va] Corrosiuum. Item quando fistula antiquata est et in profundo fiat talis aqua. Recipe salis armoniaci vitreoli ... Item radix ellebori posita in fistula curat fistulam ... Nota quod ista consolidant et carnem in volneribus generant aloe thus ... Item si vena aut arteria fuerit incisa et fluxus nimine sitrahatur recipe aloes ... Item cum aliquis est in proximo si aliquis ponat os super aurem pacientis et dicat ter istos versus procul dubio statim surget Gaspar fert mirram thus Melchior Balthasar [57vb] aurum hec tria qua portat secum nomina regum. Solvitur a morbo domino pietate caduco. Qui autem hiis ter dictis recte in foramine auris probatum est frequenter quod statim vurgit et dicitur ... quod si scribantur et portentur ad collum quod perfecte curatur... Item recipe folorum agrimonie foliorum oline ... Item succus ligwe [sic] passerine et appelatur poligonia apud dyascoridem ... Itema d conforatndum visum cum oculus aparet sanus et caligatus fiat in aqua que coctidie ponatur in oculo et quotienscumque volveris. Recipe celidonie ... Item contra fluxum sanguinis narium valet stercus porcinum recens si adoretur et stercus asinium. [57va] Item contra squinanciam valent ista ... Si autem apostema esset in exterioribus calx vina cum sapone ... Item si mamilla fuerit fistulata lauetur coctidie cum vino puro calido ... Cum in dissentercia homo non potest dormire fiat suppositorium quod inducit sompnum... Item medicia contra colicam passionem ... Nota de pulchri. Item medicamen ad decorandum. Recipe limones... Item unguentum bethonice ... et erit unguentum mirabile in fracturis cranei et in omni loco regenerando mundificano et cicatrizando ... Item quicumque squinanciam effugiunt ad pulmonem eis convertitur et in septem diebus moriuntur. Si vero hos efugerint empicifiunt ... [57vb] Nota aquarum omnium natura frigida est et humida [Exzerpte aus eine Schrift "De diaeta"] ... - ... Item Iehesus Nazarenus rex iudeorum scriptum et commestum a pecore sanat ipsum a quocumque subita infirmitate. 
596 3 0 |g 58r-58v  |t Recepta quaedam excerpta  |i >Contra ffebres<. Item ad omnem febrem extigluendam recipe oleum rosarum acetum albuginem aurorum misce fortiter agitando ... >Contra antracem et morsum venenosum<. Item applica collum et culum galline deplumatum ... >Contra fistulas<. Item si fistula multa foramina habet ... >Contra lepram confirmatam<. Item ad lepram non confirmatam curandam recipe serpentem montanum de monte sicco ... >Contra glandulas<. Item radix plantaginisi potata non sin it glandulas crescere ... >Extraccio<. Item radix glaioli trita et supposita extrahit lignum vel ferrum et ossa fracta ... >Laxatiuum<. Item mirum sed expertis sinum recipe os hominis mortui vel de brahio vel de tibia vacuum ... >Contra lapidem<. Item contra lapidem vel calculum quod mirum est in frangendo et eiciendo lapidem fac rotulas de radice raphani ... [58va] Item aqua distillata de herba glanta violeta ... Nota quod omnes medici montis pessolani non potuerunt consolidare arteriam ... Item castoreum lauendula primula veris ... Item contra arteticam passionem secretum valde ... Itme saccellacio de pane et sale ... Nota quod hoc est remedium ... Item contra glandulas et drusiones que fiunt ... Item pulvis corrodit carnem mortuam et interficit cancrum. 
596 3 0 |g 59ra-59vb  |t De quattuor qualitatibus in corpore humano  |i >De 4 qualitatibus<. Cum in humanis corporibus sunt quatuor qualitates simplices quarum due in urina faciunt colores ... >Sangwis<. Sangwis in matura est humor calidus ... >Melancolia<. Et quod secundum phylosophum opposita iuxta seposita magis ... >Colera<. Restat nunc videre que sit complexio colerica ...>Fflegma<. Flegma est humor frigidus et humidus ... - ... et appetitius insurgit in eis unde vero hic sompnolentus piger in sputamine multus ebes huis sensus pigwis facie color albus. 
596 3 0 |g 60ra-60rb  |t De urinis  |i >De urinis<. Si urina habet circulum spissum ... et rubei coloris velud inmentorum tunc mulier patitiru menstruum. Vero: virculus [?] ampulla granum nubecula spuma pus giwedo thimus sagis arena pilus furfura crinoydes squame parte athoamose sperma cinis sedimen specie alta petens. Nota pealoydes sunt ot cortices tritici sine medulla omnino ... Crinoydes sunt ut cortices potentum parte medulle cum longitudine et latittudine. 
596 3 0 |g 60va-66v  |t Recepta medica et alia quaedam  |i Item contra menstruum superfluum recipe stercora porciva et decoque in aqua pluviali ... Item pro aureis literis faciendis recipe alleum et contunde et exprime ... Item benediccio volveris perutilis dic tribus vicibus. Die heiligen fúnf wunden gesegnen die sechsten wunden et postea dic tria ave Maria. Item medicina calide que habent aspectum ... Medicine frigide ad cor sunt camphora ... Medicine que habent aspectum ad cerebrum ... Medicine confortantes stomachum ... Medicine ad spelenem sunt ... [60vb] Medicine ad epar sunt ... [61ra] Contra dolorem emoroy darum ... [61rb] Item ut mures de domo repellas ... Item optimum remedium für agesten orgen ... [61va] Item wem die adren verhowen sint der stampf regenwurm mit scher un bind da uber die wunden ... Item die allergewerest arzenie fúr das bluot ... Item ulveres contra pestilenciam probate pluries ... Item contra pediculos pulver lorber und tuo das pulver in essich ... [62va] Dis bulver soltu als lang essen bid as du gentzlich genisest verum est. 
596 3 0 |g 62ra-b  |t Compendium medicinae tam morborum universalium quam particularium (Auszüge)  |r Gilbertus Anglicus  |i Hec ex summa Gilberti. Item capilli fiant spissi recipe agrimoniam corticem ... obscuritatem et asperitate ruborem et dolorem tollit et spiritus visibiles reparat. Expliciunt excerpta Gilberti. 
596 3 0 |g 62va-65vb  |t Recepta medica et praecepta  |i >Nota<. Item nota quod communis practica dat colaturas de mane pillulas ... Item nota quod flebotomia multos paratos incidere infirmitates preervat ... Item nota quod mulieres volentes provocare menstrua ...[62rb] Item contra calculum mach ein schweissbad uff holder ...Item nim bonen stengel un brenne die ze eschen ... [63ra] Item contra melancholiam et tristiciam ... [63rb] Item ad sanandum fistulam succus agrimonie coctidie ... [63va] Item contra morbum caducum recipe iecur lupi combure ... [64vb] Item ad scorpionum percussus herbe plantaginis ... Eodem modo fac contra morsum canis rabidi ... [65ra] Item wer den roten siechtagen oder die ruor hat. Der sol bonnen malen ... - .. et lava faciem et dealbabitur. 
596 3 0 |a 65vb-66vb  |t Medizinische Rezepte um 1439  |i Contra fistulam. Damban des ersten maih ... mach ein meissel unn stoss den in dar loch als mengmal bis daz du uff den grunt kunst ... [66ra] Contra paralisim. Nim lavender unn klein salbey... [66rb] Cntra rupturam circa genitalia. Recipe de hiis tribus herbis ... De dentibus ... De scabie ... Cotra venenum ... Contra morsum rabidi canis ... Contra paralisim lingue ... Contra arsuram ignis vel aque ... Recipe aquam flammule que volgariter vocatur brandel vel wildhannenfuos vel krimmekrut vel blaterkrut et cum ista aqua lava et lini membrum et cito conualescet probatum fuit anno 1439 in Basilea cum domina de Kiumegg. 
596 3 1 |g 67r-70v  |t leer 
596 3 0 |g 71r- 103r  |t Macer floridus, de viribus s. de virtutibus herbarum  |r Odo Magdunensis  |i >Arthemisia<. Herbarum quasdam dicturus carmine vires herbarum matrem dedit arthemisia nomen ... >Arthemisia< ... [weicht gemäss Binz von der sonst üblichen Anordnung der Pflanzen ab und scheint mit Erweiterungen versehen zu sein. Die Reihenfolge gemäss Goldschmidt ist: Arthemisia, Abrotanum, Absintium, Urtica, Allium. Plantago maior. Plantago mino. Ruta. Apium. Savina. Porrum. Nepita. Pulegium. Feniculum. Lactura. Anetum. Altea. Portulaca. Roa. Lilium. Satureia. Salvia. Enula, Ysopus, Paratella,Nigella, Cicuta, Menta, Cepa, Sinapis, Pastinaca, Serpillum, Cerifolium, Rapaner, Viola, Centaurea, Gamandrea, Aristologia rotunda, Aristologia longa, Marubium, Betonica, Camomilla, Alcidula, Astricium, Atriplex, Nasturcium, Lingua boris, Caulis romana, Origanum, Volgago, Iris, Ciperus, Pionia, Senecion, Celidonia, Colubrina, Elleborum album, Elleborum nigrum, Verbena, Morella.] [94r] Morella. ... Sucos suppositus fluxum stringit muliebrem ... Et dente sedat [!] venerem stimulare refertur ... [94v] Intestinorum causis matricis et ani hoc tandem [!] mire prodest si subditur illis. >Explicit de herbis<. Carmine iam dictis aliquod volgaribus herbis. Nunc species illas quas cunctis iam prope notas usus vendendi facit temptabo referre atque prius biperis quod nocius ipsa coquina quam medicina facit vires puto discussionendas. >Incipit de spieciebus piper<. Virtutis sicce piper asseritur calideque. Tercius esse radus conceditur huis in utroque ... [es folgen: Piretrum, Zinziber, ciminum, galanga, zedoar, cariofilum, cinamonium, costus, spica nardi, spica caltica, thus, aloes.] [97r] ... partibus est geminis pars admiscenda terendo una dyagridii sic apta solucio fiet ... Contrictis fliis eius coniunge polentam ... forcius et melius predictum sit medicamen ...[es folgen: Iusquiamus, Corandrum, digestioum, viola, eruca, doracum, isatit, malva] ... [99v] >Agrimonia<. Omnibus est herba nobis agrimonia nota ... [100r] >Sambucus< ... >Ebulus< ... [100r] >Brionia< ... >Ffaba< ... >Oleum lauri<. Purum laurinum virideque coloris oinum. Atque recens lingwe degustanti subamarum ... [101r] >Acetum< ... >Salix< ... >Caseus<... >FFel<... [102r] >FFimus< ... [102v] >Lapits emathitis< ... [103r] >Nux avellana< ... >Sulphur< ... Plurima doctorum sunt hec experta pirorum. Letior hinc sumas que meliora putas. Si fueris dives que sunt preciosa requires. Si minimis careas tunc cape quod valeas. Nec nos contempnas viles cum videris herbas. Quod leve compones gracius esse solet. >Explicit maver deo gracias<. 
596 3 0 |g 103r  |t Lilium medicinae, I,13  |r Bernardus de Gordonio  |i Veneorum que interficiunt faciendo ridere sicud crocus ... et quedam a tota substancia sicud napellus. 
596 3 0 |g 103r  |t Schola salernitana s. flos medicinae scholae salerni (Auszug)  |r Johann von Mailand (?)  |i >Scabiosa<. Urbanus per se nescivit vim scabiose ... - ... sanat pulmonem regit laterum regionem.  |v Walter, Init. carm. 19692 
596 3 0 |g 103v-105v  |t Schola Salernitana s. flos medicinae scholae Salerni pars VI, cap. XXIII, semisticae urinae  |i >De urinis<. Quelibet urine si sangwis inhundat habunde ... [Walther, Init. carm. 16194]; [104r] Hoc medicamen surdis est auribus aptum ... [Walther, Init. carm. 8292]; [104v] >Operaciones primarum qualitatum. Operacio calidi<. Fernet subtiliat absergit sicque resolvit ... [Walther, Init. carm 8560]; [105v] Anglorum regi scripsit scla tota salerni ... [Walther, Init. carm. 1039]. 
596 3 0 |g 106ra-108vb  |t Practica medicinalis  |i >Ad caput<. Medicine ducentes virtutem solutinrum et digestivorum ad caput sunt iste ... >Ad pectus< ... >Ad epar< ... >Ad stomachum< ... >Ad splenem< ... [106rb] >Ad renes et vesicam< ... >Ad matricem< ... >Ad iuncturas< ... >Ad epar infrigandum< ... >Contra usturam ignis< ... >Contra febres< ... >Contra scissuram labiorum< ... >Contra fistulam< ... [106va] >Contra fistulam aliud< ... >contra emoroyday< ... >Ad provocandum menstrua< ... >Contra fluxum sanguinis< ... >Ad visum< ... >Ad capillos< ... >Contra dolorem dencium< ... [106vb] >Contra pestillenciam< ... >Contra paralisim< ... >De repercussinis< ... >Contra tinnitum aurium< ... [107ra] >Contra reuma< ... >Contra nervos< ... >De ventosis< ... [107rb] >De balneis< ... [107va] >Ad visum< ... >De gradibus< ... [108ra] Membra fomentabis si spongia sint madefacta ... >De laxacioe purgacio< ... [Es folgen 8 Verse, sie scheinen gemäss Binz nicht in fortlaufendem Zusammenhang zu stehen, scheinen aber Auszüge aus einem umfänglicheren Gedicht zu sein.] 
596 3 0 |g 108va-112vb  |t De venenis eorumque remediis, Cap. 4 - Cap 4 xxxii  |r Petrus Aponensis  |i >Incipit tractatus magistri Petri de Ebano de venenis diversis<. Intelligat vestre sanctitatis reverencia quod septem sunt quarum natura universali cuius interert ... - ... et de quolibet bezoar iam exposui supra tractatum de cura cuiuslibet veneni in suius descriptionibus. Ne sit amplius necesse reacapitulare. Hic est finis. >Explicit tractatus de venenis datus a magistro Petro de Ebano<. 
596 3 0 |g 112vb-113ra  |t Recepta medica  |i Receptum magistri Girardi quod in sem et ipso expertus est qui XII annis usus fuit ocleariis ... [die letzten Rezepte auf 113ra stammen aus dem Lilium medicinae des Bernardus de Gordonio.] ... - ... et istud sufficit in egritudine curabili in principio. Hec ex lilio. 
596 3 0 |g 113rb  |t De consolatione medicinarum sive liber de simplicibus medicinis, Cap. XIV, de fumoterrae  |r Mesue, Johannes, der Jüngere  |i Johannes eben Mesue. Fumus terre est ex medicinis benedictis ... et pulveris eius ab iii usque ad v. ... [114rb] ad incorporandum fiat unguentum est enim probatum. Hec Gwido. Item remedium optimum contra caniciem recipe oleum iuniperi et unge locum et nichil melius valet. 
596 3 0 |g 113va-114vb  |t Recepta medica; Auszüge aus Lilium medicinae des Bernardus de Gordonio  |i Item contra dolorem dorsi fricetur dorsum fortiter deinde inungatur de oleo de lilio ... [114va] Hactenus in minimis studii nun phisica musa me monet ut scribam quid medicum deceat ad morbos veniens curando phisice quisquis audi quid sapiens versibus hiis moneam ... ut fias sanus sit tibi larga manus. Medicina est celestis sciencia ... - ... tamquam sanctorum sanctissimo revelantur. 
596 3 0 |g 115r-238r  |t Pro conservanda sanitate ad totius corporis humani morbos selectiorum remediorum liber utilissimus  |r Vitalis de Furno (oder du Four)  |i In isto libello continentur remedia contra diversas infirmitates ad que possunt pauperes recurrere ... [115v-118v tabula]. [119r] >Incipit libellus editus per dominum vitalem de furno quondam cardinalem de diversis remediis contra diversas infirmitates<. Sunt autem ista remedia posita et ordinata secundum ordinem alphabeti ... [119r Besitzeintrag am unteren Rand, oberer Teil durchgestrichen, noch zu lesen: "ex testamento magistri Henrici amici doctoris in medicina apud eos sepulti".] ... [235r] et omnia dulcia accendunt et nutriunt. Quae in vocabulo rosa >C. 1.<. Liber Carthusiensium Basilee [durchgestrichen]. >Explicit libellus utilis pro pauperibus et patientibus qui non possunt habere copiam medicorum. Qui scripsit scribat semper cum domino vivat. Amen. Finito liber sit laus et gloria Christo. Amen.<. [235va-238rb zweispaltige Tabula, an deren Ende nochmals: "Finito libro sit laus et gloria Christo amen. >Amen<.". Darunter, teilweise durchgestrichen: "Iste liber est Carthusiensium Basilee datus eis propter deum a doctore magistro Henrico amici cum aliis libris. Iste liber est Johannes Friburgi Clerici (?) Basiliensis (?) diocensis".]  |v Thorndike, Lynn. - Little known medical works and authors in Basel manuscripts, in: annals of medical history, Serie 3, Bd. 2. - New York et al., 1940, S. 285.  |v Vgl: Fabricius, Johann Albert. - Bibliotheca latina mediae et infimae aetatis, Bd. 2. - Hamburg, 1734, S. 680.  |v Druck: Main 1531. 
596 3 1 |g 238v  |t Federproben, sonst leer 
596 3 0 |g 239r-250v  |t De aquis medicinalibus et de ablutionibus corporum  |r Theodoricus Cerviensis (?)  |i Tabula contentorum ... 1. Prohemium in tractatum de aquis medicinalibus ... Testante philosopho sciencia multiplex fit per transitum plurimorum ... - ... tres guttas succi vel aque mercurialis calidas in nare dextro vel in aure dextra etcetera  |v Die gleiche Abhandlung in zwei Erfurter Handschriften, siehe dazu Schum, Willhelm. - Beschreibendes Verzeichniss der amplonianischen Handschriften-Sammlung zu Erfurt. - Berlin, 1887, S. 482, Nr. 224 (Nr. 3).  |v Thorndike, Lynn. - A catalogue of incipits of mediaeval writings in latin. - Cambridge, 1937, S. 719.  |v Throndike, Little known medical works, S. 280f.: Frage des Verfassers. Cerniensis, Cervisienssi oder vielleicht Theodoricus Cerviensis?. Im Erfurter Handschriftenkatalog dem Gerardus Cremonensis zugeschrieben. 
596 3 0 |g 251ra-262vb  |t Compendium tractatus generalia speculabilia in medicina  |r Avicenna (?)  |i Avicenna. Medicina est sciencia qua humani corporis dispsicines cognoscuntur ... [257v leer] ... Unde humidi ventres naturalita ut pleuresim neqe alias infirmitates incidunt etc. Explicit quoddam compendium tractans generalia speculabilia in medicina tractatum ab auctoribus medicine priorissime et prim ab amicenna etc.  |v Die medizinischen Handschriften der Codices Palatini Latini in der vatikanischen Bibliothek /ed. von Ludwig Schuba. - Wiesbaden, 1981, S. 51 zu Vat. Pal. Lat. 1105, 138r. 
596 3 0 |g 263r-264v  |t De febribus (=Canonic liber IV, fen I, tr. a. Gerardo Cremonensi)  |r Avicenna  |i Nota febris sic describitur secundum Avicennam febris est calor extraneus ... - ... Nota quod morbus officinalis dicitur qui fit in propriis principiis constituentibus membrum officinale ... Qui fit in membris officinalibus sicut quando abscinditur aliquod membrum officinae etc.  |s Text beginnt auf der Seitenmitte, Auszug aus einem längeren Text. 
596 3 0 |g 264v  |t Medizinische Schemata 
596 3 0 |g 265r-266v  |t Epistola de regimine senum ad papam quendam data  |r Roger Bacon  |i Scrutatus sum meo tempore omnia armaria latinorum et intellexi per interpretationem quorundam grecorum arabum et caldeorum scripta plurima sapientum ut de supradicta medicina posste aliquid inveniri ... - ... Ider ad huius rei complementum vestre clemencie et altitudini epistolam compsui supradictam. Explicit.  |s Ist an einen Papst gerichetet, wie aus der folgenden stelle der Vorrede sich ergibt: "Incipiamus ergo in nomine domini excelsi cuius misericordia super omnes homines existit, verba precedentis epistole vestre sanctitati et clementie aperire ..."  |v Thorndyke, Little known medical works, S. 287.290; Kurze Version des Briefes von Roger Bacon an Innozenz IV., ohne Kenntniss dieser Handschrift gedruckt in Roger Bacon. - Opera hacentus inedita / ed. von A.G. Little und E. Withington, Bd. 9. - Oxford, 1928, S. 84-89. 
596 3 0 |g 267r-268v  |t Quaestio de reimine sanitatis  |i Utrum in regimine sanitatis competant diversi cibi in eadem refectione et si sic an cibus subtilis debet proponi grosso vel e converso. Diversi cibi simul sumpti eadem digestione digesruntur ... [nach der Aufzählung der verschiedenen zu behandelnden Fragen begtinn die Abhandlung: "Ad maiorem evidentiam eorum que dicentur aliquos terminos in titulo communiter positos pro posse declarabo ."] ... - ... talis proporcio est optima et per communiter primo utenda. 
596 3 0 |g 269ra-272ra  |t Canon medicinae trad. a Gerando Geonensi (Auszüge)  |r Abhoali al-Husain ben Abdallah Ibn Sina  |i Canones servandi in assumpcione farmaci liquidi solutini sumpti ex Avicenne 4ta primi capitulo 5to. Primus canon ingredaitur bal[...] aliquibus diebus antequam solucio fiat ... fomentaciones habent regulas ut de unctionibus dictum est et epithimatibus dictume est etc. 
596 3 1 |g 272v  |t Federproben 
596 3 1 |g 273r-274v  |t leer 
596 3 0 |g 275r-282r  |t Contenta quarti fen primi canonis Avicennae de regulis et doctrinis generalibus practicae cura tivae  |i Dicemus quod res medicinalis ex una trium completur rebus. Una earum est regimen et nutriencia. Alia est medicine exhibicio et 3a est manualis operacio ... - ... est secundum longitudinem qui non una vult esse contentus.  |s Besteht aus mehr oder weniger umfänglichen Auszügen aus einer grösseren in 20 Kapitel eingetilten Abhandlung. Das letzte Kapitel ist Überschrieben "De flebotomia". Verfasser möglicherweise Jacobus Sanativis(Sanatis?) de Padua oder Marsilius de Saneta Sophia (?), vgl. dazu Thorndike, Incipits, S. 194. 
596 3 1 |g 282v  |t leer 
596 3 0 |a 283r-287v  |t Regulae conservandae sanitatis ex variis auctoribus excerptae  |i Regule conservande sanitatis. De aere. Purus aer prodest menti et corpori ... [287v] Sequntur de ewa emorividensis ...; Sequuntur excerpta de alio libello scripto ad papam de regimine sanitatis. Sanguis est pater vite ... [289r] Explicit predictus libellus. Inpinguancia ... Sequuntur excerpta de pomo vite. Surgens a sompno modicum ambulet ... - ... Explicit pomum vite.  |v Thorndike, Little known medical works, S. 285.290.  |v Thorndike, Lynn / Kibre, Pearl. - More Incipits of medieval scientific writings in Latin, in: Speculum, a journal of mediaeval studiess, Bd. 17. - Cambridge, 1942, S. 362. 
596 3 0 |g 287v-289r  |t Excerpta de libello scripto ad papam de regimine sanitatis  |i Sequuntur excerpta de alio libello scrpito ad papam de regimine sanitatis ... - ... cibos salsos et auqosas [sic] commedere et frigidos et siccos longa vigilia. 
596 3 0 |g 289r-290r  |t Excerpta de pomo vitae  |i Surgens a sompno modicum vigilet ambulet membra equaliter extendat ... deinde usque ad medium setembri autumpnus et deinde hyemps. Explicit pomum vite. 
596 3 0 |g 290v-309r  |t Excerpta de secretis secretorum  |i Homo utatur cibis et potibus quibus nutriri consuevit ... De balneo sulphure. Nollificat vernos lavacrum de sulphure dictum cessat in hoc scabies infectaque membra novantur ... Flegmata dissolvit febrem cum frigore tollit. Senec valde timeat diu stare in balneo. Finis excerptorum de secretis secretorum. 
596 3 0 |g 290v-309r  |t Exzerpte aus einem Werk de regimine sanitatis  |i Caseus est frigidus et siccus et constipans ... quanto vero plus elongatur tanto fiunt duriores. [293r] Magister reverende spero vos omnino ab egritudine in quam lapsus fuistis et iterum a natura aptus relabi posse preservari dummodo observaveritis federa sanatam ... Ideo restat debiti noticiam vestri regiminis tradere ne propter ignoranciam peccare possitis ... [Auf 293r beginnt ein Tractatus de cibis et potibus ohne Überschrift. Im Text ist häufig dem Namen der Speisen bzw. der zu ihrer Zubereitung verwendeten Tiere und Pflanzen der deutsche entsprechende Ausdruck beigefügt, z. B. auf Bl. 298r «De bubalo quod dicitur proprie eyn wesant et de hymmuo quod dicitur eyn hyntkalf et de capriolo quod dicitur eyn rebok…»]. [305v] Nunc consequenter dicam de hiis quibus utimur sextis feriis et in quadragesima et primo dicam de piscibus ... hoc breve complementum de melioribus dictis galieni Avicenne rasis et ypocratis et aliorum grecorum medicorum conscripsi quod licet non magne sit utilitatis tamen quilibet assiduus perscrutator ex eo poterit habere aliqualem cognicionem et eligere invantia et amovere nocitiva ut sciat sibi cavere a periculis et a malis sibi imminentibus et si aliquid boni in eo fuerit istud non a me est nec fuit sed ab isto sumitur hic nos qui omnium princeps et creator verus existis qui sit benedictus in secula seculorum. Amen.  |v Thorndike / Kibre, More Incipits, S. 356. 
596 3 0 |g 309v-312v  |t leer 
655 7 |a Handschrift  |2 gnd-content 
690 |a Ehemalige Signatur: Standort: Kartause Basel, Bibliotheca antiqua. Signatur: A ciii (alt)  |e A ciii (alt)  |2 han-A5 
700 0 |a Bernardus  |c de Gordonio  |d 1283-1320  |0 (DE-588)100937829  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Guido  |c de Cauliaco  |d 1295-1386  |0 (DE-588)118639412  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 |a Bertholdus  |c magister  |e Verfasser  |4 aut 
710 2 |a Kloster St. Margarethental  |0 (DE-588)4682346-3  |e Früherer Eigentümer  |4 fmo 
830 0 |a Abteilung D II  |v 13  |w (HAN)000108234DSV05 
852 4 |b A100  |c 102HSS  |j UBH D II 13  |9 (41SLSP_UBS)9972411171905504 
856 4 1 |u http://www.ub.unibas.ch/digi/a100/diverse_projekte/pre2009pdf/BAU_5/BAU_5_000163485.pdf  |z Digitalisat (PDF) (1.1G) 
856 4 2 |u http://handschriftencensus.de/22833  |z Handschriftencensus 
856 4 2 |u http://www.ub.unibas.ch/digi/a100/kataloge/mscr/mscr_d/BAU_5_000163485_cat.pdf  |z Beschreibung (PDF) (687 MB) 
900 |f HANcollect_this handschrift 
900 |a HANunikat 
910 |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. 
949 |c 102HSS  |p 12  |j UBH D II 13  |b A100  |9 (41SLSP_UBS)9972411171905504 
986 |a (41SLSP_UBS)9972411171905504  |9 (41SLSP_UBS)9972411171905504 

Basisinformationen

Signatur:
  • Basel, Universitätsbibliothek, UBH D II 13
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Digitalisat:
Titel:
Sammelhandschrift (Medizin)
Entstehungsangaben:
Anfang 15. Jahrhundert
Entstehungszeit (normiert):
1400 - 1409
Physische Beschreibung:
  • 1 Band (313 Blätter); 29 x 21 cm
Physische Beschaffenheit:
  • Papier
Serie:
Abteilung D II; 13

Sucheinstiege

Körperschaft:
Formschlagwort:

Hierarchie/Kontext

Wird geladen...

Inhalt und innere Ordnung

Inhalt:
  • [1r] Conspectus. Vocabularium de herbis et aliis medicinalibus. | Vocabularium de morborum speciebus diversis. | Vocabularium de gradibus medicinarum. | Thesaurus pauperum in Medicinis. | Macer de virtitubus herbarum metrice. | De venenis magister Petru de Ebano. | Thesaurus pauperum secundum ordinem alphabeti notabile opus. De aquis medicinalibus utilis tractatulus. | De speculationis in medicina magistrle compendium. | Contra senectutem medicinia in epistola cuiusdam doctoris. | Canones in medicinis servandi diligenter. | Regule plures medicinales benen utiles. | Compendium notabile de regulis sanitatis conservande. | Item diversa himonum [!] notabilia. Ex lilio. Ex experimentarum etc.
  • [1v] leer
  • [2ra-9ra] Nomina quaedam herbarum teutonice et latine (secundum Macrum). Arthemesia buggo vel ["vel bifuos" von jüngerer Hand über der Zeile] hermalter. Abrotanum schoswurtz sabwurtz oder gertwurtz. | Absinthem wermuot ... - ... Zinziber ingber | Zukara zucker | Zisania ratte. Die deutschen Wörter zeigen allemannische Lautformen. Die Spalten sind jeweils nicht komplett befüllt, es scheint Platz für Nachträge gelassen worden zu sein. Auf 9rb-va sind diverse Notizen vorhanden: 9ra: "Deus qui cuncta creasti et mirabilius reformatsti qui dedisti medicinam ad restan randum humaam corporis sanitatem da benediccionem tuam de celis super medicinam istam ut in cuius corpus introierit sanitatem mentis et corporis suscipere mereatur per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum ..."; 9rb "Nota gramina alkikengi sunt genera rubea sed cerusa et crescunt inclusa in quadam pellicula ... Item quaedam herba vocatur oculus Christi et covatur penes nos Theutonice wild scharley cuius semen teratur in puluerem sublilem et hec puluis ponatur in angulo oculi infirmi ... rubea tinctura est herba que vocatur kleberkrut ... et valet contra colicam passionem.". Siehe Hänger, Mittelhochdeutsche Glossare, S. 28f.
  • [10ra-16rb] Vocabularius medicus excerptus de Bernardo de Gordonio. Allopitia est casus capillorum cum ulcerbius sive squamis et furfuribus ... Varices sunt vene grosse multum dilatate ... propter multitudinem sanguinis grossi melancollici descendentis a splene.
  • [16va-22rb] Lilium medicinae sive practica (Auszüge), Bernardus de Gordonio. Incipiunt excerpta lilii. >Ex libro primo<. Item nota signa pestilencie future sunt cum apparet stella comata candela rotunda ... >De sudore<. Item si gutta sudorsi cadit in os ... >De venenis<. Nota avellana et similia unctuosa valent contra venenum ... ulceribus. >Repercussina< sunt aqua frigida acetum. >Maturatina< sunt hec ... >Dissolucina< sunt camomilla ... >Consolidancia< sunt mastrix ... Induratvia cum caro venit ... >De fluxu ventris<. Item cum aliquis esset nimis laxus ... [17ra] >Ex libro secundo<. >De pilis<. Item cum videmus pilos ... >De tynea<. In causa tynee antiquate ... [17rb] >De dolore capitis<. Item in dolore capitis ...>De sompno<. Item omnis sompnus qui provenit ex nimia inanicione ... [17va] >Ex libro tertio<. >De oculis<. Item in dolore oculorum ... >De sunditate<. Item surditas ... [17vb] >De reumate<. Nota bene quod materia reumatica negligi non debet ... >De luxu sanguinis narium<. Item fluxus sanguinis narium ... [18ra] >Dolor dencium<. Item si dolor dencium ... [18vb] >Ex libro quarto<. >De squinancia<. Item in ruptura squinancie ... >Tussis<. Item contra tussim ... >De sincopi<. Item contra sincopim ... >De mamillis<. Item caseatio in mamilla fit ... >Ex libro quinto<. Nota resumptive et nutriencia sunt ona ... >De appetitu<. In curacione appetitus ... >De tortura intestinorum<. Item si tortura intestinorum provenerit ... >De fluxu ventris<. Item tria sunt restringencia ... >Thenasmon<. Item remedium in thenasmone ... De ylacia et colica. Item cura yliace passionis ... >De vermibus<. Item vermes interficiuntur per hunc modum ...>De emoroydinibus<. Item secundum diversitatem humoris ... [20ra] >Ex libro sexto<. >De epate<. Item mala complexio epatis ... [20rb] >De ydropesi<. Item serum caprinum potatum ... >De splene<. Item nota quodea que valent epati ... [20va]>De renibus<. Item differncia est inter dolorem renum et yliorum ... >De lapide<. Item lapis vesice differta lapide renum ... [21ra] >Ex libro septimo<. >De sterilitate<. Item omnia frigida sterilizant ... [21rb] >De membro virili<. Item contra fluxum sanguinis in membro virili ... [21va] >De ruptura<. Item omnes rutpure ... >De menstruis<. Item si menstrau retinentur ... >De matrice<. Item suffocacio matricis ... [21rb] >De aborsu> Item nota quod si aborsus est ... [22ra] >De arthetica<. Item in gutta arthetica ... >De lapide<. Item medicamen quod frangit lapidem renum ... et frangit lapidem renum et non e converso [22rb] Expliciunt excerpta quedam ex practica Gordonii qui liber intitulatur lilium medicine >FFinis lilii<.
  • [22rb-23rb] Excerpta varia. Note de confusione quantum ex casu. Item ad casum vel confusioem quantumque in quocunque loco corporis fuerit recipe salvie florum sambuci florum camomillarum ... lauetur locus bene et emplastretur locus cum decoccione predicta Avicenna hec ... Enthält auch Exzerpte aus Bernhardus de Gorconio, Lilium medicinae, Part. 1, cap. 7, folgenden Überschriften enthalten: "De fistula antiquata et profunda", "Antrax", "Lupus", "Cancer", "Noli me tangere", "Ffistula", "Contra stricturam pectoris" (diese Überschrift von anderer Hand), "Contra dolorem stomachi etcetera" (diese Überschrift von anderer Hand); 23ra: Contra sordiciem faciei (diese Überschrift von andere Hand), "Contra dolorem capitis" (diese Überschrift von anderer Hand), "Fistula", "Cancer".
  • [23va-25va] Chirurgia magna sive Inventarium et collectaneum in parte chirurgica medicinae (Auszüge), Guy de Chauliac. Incipiunt excerpta Gwidonis. >Repercussina<. Item repercussiva proprie dicta sunt ut oxicratum ex aqua et aceto plantago ... Item indicia leprosorum habentur valde clare ... In sexto libro Gwidonis. Ex libro septimo Gwidonis. >Evacuativ colere<. Item medicine simplices evacuantes coleram sunt scamonca ... cum aliquo alio unctuoso procuretur. Item medicine prohibentes apostemacionem sunt infrigridantes et quodammodo repercucientes velud sunt albumina ouorum oleum rosaceum atque mirtinum et competunt in prima preparatione [sic] et primo tempore.
  • [25va-28rb] Chirurgia magna, lib. 8, doctrina 1, cap. 8 (De gradibus medicinarum simplicium), Guido de Chauliac. >De gradibus medicinarum simplicium<.Quia galienus medicorum eximius in primo simplicium farmacorum dicit quod non est possibile ... Aqua est primum frigidorum et humidorum per totam philosophiam ... usufur quod est rubeum calidum et siccum in 2° cum stipticitate. Explicit tractatus de gradibus medicinarum cyrurgicalium.
  • [28rb] Confortativum, Bertholdus. Recipe Ingber und zimment ieklichs. I lot galgan und muscat iecklichs. II setti negellin settit cubebli venchel und enis iecklichs 1 settit suess holtz ein lot fiat puluis et utatur qualiter cunque potest.
  • [28va-29ra] Chirurgia magna s. inventarium et collectancum in parte chirurgica medicinae (Auszüge)., Guy de Chauliac. >Pro capite<. Item pro volneribus capitis mundificatiuum cerebri et panniculorum eius recipe ... et cum aceto et decoccione affodillorum et succo caulium reubeorum supra ignem incorporetur et fiat emplastrum. Hic est finis de excerptis Gwidonis.
  • Chirugia magna, Tract. VI, Doctrina prima, cap. II, de lepra (Auszug), Guy de Chauliac. >Indicia leprosorum<. Circa indicia leprosorum 16 sunt notanda primum est duricies et tuborositas carnis specialiter iuncturarum et extremorum 2m est color morpheatus et tenebrosus ... et quod non indicet per unum signum vel duo sed per concursum multorum specialiter univocorum. Explicit indicium leprosorum Gwidonis.
  • [29va-30ra] Chirurgia magna, tract.VI, doctrina prima, cap. II, De lepra (Auszug), Guy de Chauliac. Si habent multa signa equivoca et multa univoca ... et cum litteris medicorum ad retores mittendi. [29vb] Item modus colligendi flores et radices rose viole ... Item modus desiccandi omnes radices... Item herbe medicinales debent colligi ... In fine bonitatis et maturitatis non cum sunt consumpte ex vetustate vel aliqua infirmitate. [30ra] >Contra calculum<. Nota contra arcuam valet succus saxifrage bibitus et succus millefolii bibitus ... valet si recens sive salica sive elixa sive assa sive desiccaa et posea pulverizata sive tota sive in parte semper valet.
  • [30rb-31va] Signa pronostica infirmitatum s. de signis (Auszug), de pulsibus, Richardus Anglicus. Tractatus de pulsibus. Sumuntur signa de pulsibus. In principio applicatis digitis ad pulsum consideranda est que magnitudo que parvitas et que mediocritas ... quod dictum est de morte prius quia operaciones mature sunt ordinate morbi autem multum inordinate. Et hec de pulsibus sufficiant. Hec extracta sunt de libro Richardi de signis.
  • [31vb] Lilium medicinae, particula I, cap. 14, de morsu serpentum et aliorum venenosorum (Auszug), Bernardus de Gordonio. Item quod fuerit morsus ab aliquo animali venenoso sicud a serpente, aranea, scorione vel ab aliquo simili ... ponatur ventosa supra locum morsure et cum scarificacione si necessaria fuerit. Hec ex lilio. Nota si invitatus fueris ad alienam mensam quam habes suspectam antequam illuc vadas sumas nuces aut auellanas aut ficus aus rutham aut thyriacam aut baccas lauri salviam aut cormentillam.
  • [32ra-56rb] Thesaurus pauperum sive summa experimentorum, Petrus Hispanus. In nomine sancte et individue trinitatis que omnia creavit que deus prescivit et que singula dotavit virtutibus propriis a qua omnis sapiencia ... [32rb] >De casu capillorum<. Si capilli cadunt faclixinium de cinere pulveris fini columbini et lava caput ... Ita tamen quod detur frigidis cum vino calidis cum acceto [sic] et hec ad presens sufficiant. >Explicit thesauraus pauperum scriptus Basilee per manus Johannis de Hallis anno domini 1402 feria secunda post quasi modo geniti<.
  • [56rb- 57vb] Recepta medica ex Bernardi de Gordonio, Lilio medicinae et aliis scriptoribus excerpta, Bernardi de Gordonio. Nota dicunt socii boni quod homo .... Nota dosis f[...] terre pocio decoccionis ... Nota descripiones in firmitatum etp assiones ... [56va] Nota frenesis est impedimentum mentis ... Nota arena que aparet in urina si est rufa tantum venit a renibus si alba a vesica ... Item oleum frumenti sic sit frumentum debet poni ex liio ... Item cauterdum fiat cum pulvere tartari ... Item pulvis catabre rubee ... [56vb] N ota quod in apostematibus cura recipe farinam ... Nota sequentia in curacione post ignem sancti Anthonii ... Nota de curacione herisipile antracis carbun culi et satiriaginis recipe votellum ovi ... - ... et litargirro et radice aritologie et similibus ... Ad cancrum secundum auelanzde Item unguentum contra cancuas herperesustio meum et lupum et uliera saniosa difficiles eradicacionis corpore mundificato ita quod deus noluit usque hodie melius revelare. Recipe antimonii eris ... est utile in membro sensibili et riro delicato ... Item unguentum mirabile ad rubores et infecciones cutis de eo aut sanguine aut utrisque in ficientibus cutem ubicumque fuerit recipe sulphuris vini auripigmenti ... [57va] Corrosiuum. Item quando fistula antiquata est et in profundo fiat talis aqua. Recipe salis armoniaci vitreoli ... Item radix ellebori posita in fistula curat fistulam ... Nota quod ista consolidant et carnem in volneribus generant aloe thus ... Item si vena aut arteria fuerit incisa et fluxus nimine sitrahatur recipe aloes ... Item cum aliquis est in proximo si aliquis ponat os super aurem pacientis et dicat ter istos versus procul dubio statim surget Gaspar fert mirram thus Melchior Balthasar [57vb] aurum hec tria qua portat secum nomina regum. Solvitur a morbo domino pietate caduco. Qui autem hiis ter dictis recte in foramine auris probatum est frequenter quod statim vurgit et dicitur ... quod si scribantur et portentur ad collum quod perfecte curatur... Item recipe folorum agrimonie foliorum oline ... Item succus ligwe [sic] passerine et appelatur poligonia apud dyascoridem ... Itema d conforatndum visum cum oculus aparet sanus et caligatus fiat in aqua que coctidie ponatur in oculo et quotienscumque volveris. Recipe celidonie ... Item contra fluxum sanguinis narium valet stercus porcinum recens si adoretur et stercus asinium. [57va] Item contra squinanciam valent ista ... Si autem apostema esset in exterioribus calx vina cum sapone ... Item si mamilla fuerit fistulata lauetur coctidie cum vino puro calido ... Cum in dissentercia homo non potest dormire fiat suppositorium quod inducit sompnum... Item medicia contra colicam passionem ... Nota de pulchri. Item medicamen ad decorandum. Recipe limones... Item unguentum bethonice ... et erit unguentum mirabile in fracturis cranei et in omni loco regenerando mundificano et cicatrizando ... Item quicumque squinanciam effugiunt ad pulmonem eis convertitur et in septem diebus moriuntur. Si vero hos efugerint empicifiunt ... [57vb] Nota aquarum omnium natura frigida est et humida [Exzerpte aus eine Schrift "De diaeta"] ... - ... Item Iehesus Nazarenus rex iudeorum scriptum et commestum a pecore sanat ipsum a quocumque subita infirmitate.
  • [58r-58v] Recepta quaedam excerpta. >Contra ffebres<. Item ad omnem febrem extigluendam recipe oleum rosarum acetum albuginem aurorum misce fortiter agitando ... >Contra antracem et morsum venenosum<. Item applica collum et culum galline deplumatum ... >Contra fistulas<. Item si fistula multa foramina habet ... >Contra lepram confirmatam<. Item ad lepram non confirmatam curandam recipe serpentem montanum de monte sicco ... >Contra glandulas<. Item radix plantaginisi potata non sin it glandulas crescere ... >Extraccio<. Item radix glaioli trita et supposita extrahit lignum vel ferrum et ossa fracta ... >Laxatiuum<. Item mirum sed expertis sinum recipe os hominis mortui vel de brahio vel de tibia vacuum ... >Contra lapidem<. Item contra lapidem vel calculum quod mirum est in frangendo et eiciendo lapidem fac rotulas de radice raphani ... [58va] Item aqua distillata de herba glanta violeta ... Nota quod omnes medici montis pessolani non potuerunt consolidare arteriam ... Item castoreum lauendula primula veris ... Item contra arteticam passionem secretum valde ... Itme saccellacio de pane et sale ... Nota quod hoc est remedium ... Item contra glandulas et drusiones que fiunt ... Item pulvis corrodit carnem mortuam et interficit cancrum.
  • [59ra-59vb] De quattuor qualitatibus in corpore humano. >De 4 qualitatibus<. Cum in humanis corporibus sunt quatuor qualitates simplices quarum due in urina faciunt colores ... >Sangwis<. Sangwis in matura est humor calidus ... >Melancolia<. Et quod secundum phylosophum opposita iuxta seposita magis ... >Colera<. Restat nunc videre que sit complexio colerica ...>Fflegma<. Flegma est humor frigidus et humidus ... - ... et appetitius insurgit in eis unde vero hic sompnolentus piger in sputamine multus ebes huis sensus pigwis facie color albus.
  • [60ra-60rb] De urinis. >De urinis<. Si urina habet circulum spissum ... et rubei coloris velud inmentorum tunc mulier patitiru menstruum. Vero: virculus [?] ampulla granum nubecula spuma pus giwedo thimus sagis arena pilus furfura crinoydes squame parte athoamose sperma cinis sedimen specie alta petens. Nota pealoydes sunt ot cortices tritici sine medulla omnino ... Crinoydes sunt ut cortices potentum parte medulle cum longitudine et latittudine.
  • [60va-66v] Recepta medica et alia quaedam. Item contra menstruum superfluum recipe stercora porciva et decoque in aqua pluviali ... Item pro aureis literis faciendis recipe alleum et contunde et exprime ... Item benediccio volveris perutilis dic tribus vicibus. Die heiligen fúnf wunden gesegnen die sechsten wunden et postea dic tria ave Maria. Item medicina calide que habent aspectum ... Medicine frigide ad cor sunt camphora ... Medicine que habent aspectum ad cerebrum ... Medicine confortantes stomachum ... Medicine ad spelenem sunt ... [60vb] Medicine ad epar sunt ... [61ra] Contra dolorem emoroy darum ... [61rb] Item ut mures de domo repellas ... Item optimum remedium für agesten orgen ... [61va] Item wem die adren verhowen sint der stampf regenwurm mit scher un bind da uber die wunden ... Item die allergewerest arzenie fúr das bluot ... Item ulveres contra pestilenciam probate pluries ... Item contra pediculos pulver lorber und tuo das pulver in essich ... [62va] Dis bulver soltu als lang essen bid as du gentzlich genisest verum est.
  • [62ra-b] Compendium medicinae tam morborum universalium quam particularium (Auszüge), Gilbertus Anglicus. Hec ex summa Gilberti. Item capilli fiant spissi recipe agrimoniam corticem ... obscuritatem et asperitate ruborem et dolorem tollit et spiritus visibiles reparat. Expliciunt excerpta Gilberti.
  • [62va-65vb] Recepta medica et praecepta. >Nota<. Item nota quod communis practica dat colaturas de mane pillulas ... Item nota quod flebotomia multos paratos incidere infirmitates preervat ... Item nota quod mulieres volentes provocare menstrua ...[62rb] Item contra calculum mach ein schweissbad uff holder ...Item nim bonen stengel un brenne die ze eschen ... [63ra] Item contra melancholiam et tristiciam ... [63rb] Item ad sanandum fistulam succus agrimonie coctidie ... [63va] Item contra morbum caducum recipe iecur lupi combure ... [64vb] Item ad scorpionum percussus herbe plantaginis ... Eodem modo fac contra morsum canis rabidi ... [65ra] Item wer den roten siechtagen oder die ruor hat. Der sol bonnen malen ... - .. et lava faciem et dealbabitur.
  • Medizinische Rezepte um 1439. Contra fistulam. Damban des ersten maih ... mach ein meissel unn stoss den in dar loch als mengmal bis daz du uff den grunt kunst ... [66ra] Contra paralisim. Nim lavender unn klein salbey... [66rb] Cntra rupturam circa genitalia. Recipe de hiis tribus herbis ... De dentibus ... De scabie ... Cotra venenum ... Contra morsum rabidi canis ... Contra paralisim lingue ... Contra arsuram ignis vel aque ... Recipe aquam flammule que volgariter vocatur brandel vel wildhannenfuos vel krimmekrut vel blaterkrut et cum ista aqua lava et lini membrum et cito conualescet probatum fuit anno 1439 in Basilea cum domina de Kiumegg.
  • [67r-70v] leer
  • [71r- 103r] Macer floridus, de viribus s. de virtutibus herbarum, Odo Magdunensis. >Arthemisia<. Herbarum quasdam dicturus carmine vires herbarum matrem dedit arthemisia nomen ... >Arthemisia< ... [weicht gemäss Binz von der sonst üblichen Anordnung der Pflanzen ab und scheint mit Erweiterungen versehen zu sein. Die Reihenfolge gemäss Goldschmidt ist: Arthemisia, Abrotanum, Absintium, Urtica, Allium. Plantago maior. Plantago mino. Ruta. Apium. Savina. Porrum. Nepita. Pulegium. Feniculum. Lactura. Anetum. Altea. Portulaca. Roa. Lilium. Satureia. Salvia. Enula, Ysopus, Paratella,Nigella, Cicuta, Menta, Cepa, Sinapis, Pastinaca, Serpillum, Cerifolium, Rapaner, Viola, Centaurea, Gamandrea, Aristologia rotunda, Aristologia longa, Marubium, Betonica, Camomilla, Alcidula, Astricium, Atriplex, Nasturcium, Lingua boris, Caulis romana, Origanum, Volgago, Iris, Ciperus, Pionia, Senecion, Celidonia, Colubrina, Elleborum album, Elleborum nigrum, Verbena, Morella.] [94r] Morella. ... Sucos suppositus fluxum stringit muliebrem ... Et dente sedat [!] venerem stimulare refertur ... [94v] Intestinorum causis matricis et ani hoc tandem [!] mire prodest si subditur illis. >Explicit de herbis<. Carmine iam dictis aliquod volgaribus herbis. Nunc species illas quas cunctis iam prope notas usus vendendi facit temptabo referre atque prius biperis quod nocius ipsa coquina quam medicina facit vires puto discussionendas. >Incipit de spieciebus piper<. Virtutis sicce piper asseritur calideque. Tercius esse radus conceditur huis in utroque ... [es folgen: Piretrum, Zinziber, ciminum, galanga, zedoar, cariofilum, cinamonium, costus, spica nardi, spica caltica, thus, aloes.] [97r] ... partibus est geminis pars admiscenda terendo una dyagridii sic apta solucio fiet ... Contrictis fliis eius coniunge polentam ... forcius et melius predictum sit medicamen ...[es folgen: Iusquiamus, Corandrum, digestioum, viola, eruca, doracum, isatit, malva] ... [99v] >Agrimonia<. Omnibus est herba nobis agrimonia nota ... [100r] >Sambucus< ... >Ebulus< ... [100r] >Brionia< ... >Ffaba< ... >Oleum lauri<. Purum laurinum virideque coloris oinum. Atque recens lingwe degustanti subamarum ... [101r] >Acetum< ... >Salix< ... >Caseus<... >FFel<... [102r] >FFimus< ... [102v] >Lapits emathitis< ... [103r] >Nux avellana< ... >Sulphur< ... Plurima doctorum sunt hec experta pirorum. Letior hinc sumas que meliora putas. Si fueris dives que sunt preciosa requires. Si minimis careas tunc cape quod valeas. Nec nos contempnas viles cum videris herbas. Quod leve compones gracius esse solet. >Explicit maver deo gracias<.
  • [103r] Lilium medicinae, I,13, Bernardus de Gordonio. Veneorum que interficiunt faciendo ridere sicud crocus ... et quedam a tota substancia sicud napellus.
  • [103r] Schola salernitana s. flos medicinae scholae salerni (Auszug), Johann von Mailand (?). >Scabiosa<. Urbanus per se nescivit vim scabiose ... - ... sanat pulmonem regit laterum regionem. Walter, Init. carm. 19692
  • [103v-105v] Schola Salernitana s. flos medicinae scholae Salerni pars VI, cap. XXIII, semisticae urinae. >De urinis<. Quelibet urine si sangwis inhundat habunde ... [Walther, Init. carm. 16194]; [104r] Hoc medicamen surdis est auribus aptum ... [Walther, Init. carm. 8292]; [104v] >Operaciones primarum qualitatum. Operacio calidi<. Fernet subtiliat absergit sicque resolvit ... [Walther, Init. carm 8560]; [105v] Anglorum regi scripsit scla tota salerni ... [Walther, Init. carm. 1039].
  • [106ra-108vb] Practica medicinalis. >Ad caput<. Medicine ducentes virtutem solutinrum et digestivorum ad caput sunt iste ... >Ad pectus< ... >Ad epar< ... >Ad stomachum< ... >Ad splenem< ... [106rb] >Ad renes et vesicam< ... >Ad matricem< ... >Ad iuncturas< ... >Ad epar infrigandum< ... >Contra usturam ignis< ... >Contra febres< ... >Contra scissuram labiorum< ... >Contra fistulam< ... [106va] >Contra fistulam aliud< ... >contra emoroyday< ... >Ad provocandum menstrua< ... >Contra fluxum sanguinis< ... >Ad visum< ... >Ad capillos< ... >Contra dolorem dencium< ... [106vb] >Contra pestillenciam< ... >Contra paralisim< ... >De repercussinis< ... >Contra tinnitum aurium< ... [107ra] >Contra reuma< ... >Contra nervos< ... >De ventosis< ... [107rb] >De balneis< ... [107va] >Ad visum< ... >De gradibus< ... [108ra] Membra fomentabis si spongia sint madefacta ... >De laxacioe purgacio< ... [Es folgen 8 Verse, sie scheinen gemäss Binz nicht in fortlaufendem Zusammenhang zu stehen, scheinen aber Auszüge aus einem umfänglicheren Gedicht zu sein.]
  • [108va-112vb] De venenis eorumque remediis, Cap. 4 - Cap 4 xxxii, Petrus Aponensis. >Incipit tractatus magistri Petri de Ebano de venenis diversis<. Intelligat vestre sanctitatis reverencia quod septem sunt quarum natura universali cuius interert ... - ... et de quolibet bezoar iam exposui supra tractatum de cura cuiuslibet veneni in suius descriptionibus. Ne sit amplius necesse reacapitulare. Hic est finis. >Explicit tractatus de venenis datus a magistro Petro de Ebano<.
  • [112vb-113ra] Recepta medica. Receptum magistri Girardi quod in sem et ipso expertus est qui XII annis usus fuit ocleariis ... [die letzten Rezepte auf 113ra stammen aus dem Lilium medicinae des Bernardus de Gordonio.] ... - ... et istud sufficit in egritudine curabili in principio. Hec ex lilio.
  • [113rb] De consolatione medicinarum sive liber de simplicibus medicinis, Cap. XIV, de fumoterrae, Mesue, Johannes, der Jüngere. Johannes eben Mesue. Fumus terre est ex medicinis benedictis ... et pulveris eius ab iii usque ad v. ... [114rb] ad incorporandum fiat unguentum est enim probatum. Hec Gwido. Item remedium optimum contra caniciem recipe oleum iuniperi et unge locum et nichil melius valet.
  • [113va-114vb] Recepta medica; Auszüge aus Lilium medicinae des Bernardus de Gordonio. Item contra dolorem dorsi fricetur dorsum fortiter deinde inungatur de oleo de lilio ... [114va] Hactenus in minimis studii nun phisica musa me monet ut scribam quid medicum deceat ad morbos veniens curando phisice quisquis audi quid sapiens versibus hiis moneam ... ut fias sanus sit tibi larga manus. Medicina est celestis sciencia ... - ... tamquam sanctorum sanctissimo revelantur.
  • [115r-238r] Pro conservanda sanitate ad totius corporis humani morbos selectiorum remediorum liber utilissimus, Vitalis de Furno (oder du Four). In isto libello continentur remedia contra diversas infirmitates ad que possunt pauperes recurrere ... [115v-118v tabula]. [119r] >Incipit libellus editus per dominum vitalem de furno quondam cardinalem de diversis remediis contra diversas infirmitates<. Sunt autem ista remedia posita et ordinata secundum ordinem alphabeti ... [119r Besitzeintrag am unteren Rand, oberer Teil durchgestrichen, noch zu lesen: "ex testamento magistri Henrici amici doctoris in medicina apud eos sepulti".] ... [235r] et omnia dulcia accendunt et nutriunt. Quae in vocabulo rosa >C. 1.<. Liber Carthusiensium Basilee [durchgestrichen]. >Explicit libellus utilis pro pauperibus et patientibus qui non possunt habere copiam medicorum. Qui scripsit scribat semper cum domino vivat. Amen. Finito liber sit laus et gloria Christo. Amen.<. [235va-238rb zweispaltige Tabula, an deren Ende nochmals: "Finito libro sit laus et gloria Christo amen. >Amen<.". Darunter, teilweise durchgestrichen: "Iste liber est Carthusiensium Basilee datus eis propter deum a doctore magistro Henrico amici cum aliis libris. Iste liber est Johannes Friburgi Clerici (?) Basiliensis (?) diocensis".] Thorndike, Lynn. - Little known medical works and authors in Basel manuscripts, in: annals of medical history, Serie 3, Bd. 2. - New York et al., 1940, S. 285.
  • [238v] Federproben, sonst leer
  • [239r-250v] De aquis medicinalibus et de ablutionibus corporum, Theodoricus Cerviensis (?). Tabula contentorum ... 1. Prohemium in tractatum de aquis medicinalibus ... Testante philosopho sciencia multiplex fit per transitum plurimorum ... - ... tres guttas succi vel aque mercurialis calidas in nare dextro vel in aure dextra etcetera Die gleiche Abhandlung in zwei Erfurter Handschriften, siehe dazu Schum, Willhelm. - Beschreibendes Verzeichniss der amplonianischen Handschriften-Sammlung zu Erfurt. - Berlin, 1887, S. 482, Nr. 224 (Nr. 3).
  • [251ra-262vb] Compendium tractatus generalia speculabilia in medicina, Avicenna (?). Avicenna. Medicina est sciencia qua humani corporis dispsicines cognoscuntur ... [257v leer] ... Unde humidi ventres naturalita ut pleuresim neqe alias infirmitates incidunt etc. Explicit quoddam compendium tractans generalia speculabilia in medicina tractatum ab auctoribus medicine priorissime et prim ab amicenna etc. Die medizinischen Handschriften der Codices Palatini Latini in der vatikanischen Bibliothek /ed. von Ludwig Schuba. - Wiesbaden, 1981, S. 51 zu Vat. Pal. Lat. 1105, 138r.
  • [263r-264v] De febribus (=Canonic liber IV, fen I, tr. a. Gerardo Cremonensi), Avicenna. Nota febris sic describitur secundum Avicennam febris est calor extraneus ... - ... Nota quod morbus officinalis dicitur qui fit in propriis principiis constituentibus membrum officinale ... Qui fit in membris officinalibus sicut quando abscinditur aliquod membrum officinae etc. Text beginnt auf der Seitenmitte, Auszug aus einem längeren Text.
  • [264v] Medizinische Schemata
  • [265r-266v] Epistola de regimine senum ad papam quendam data, Roger Bacon. Scrutatus sum meo tempore omnia armaria latinorum et intellexi per interpretationem quorundam grecorum arabum et caldeorum scripta plurima sapientum ut de supradicta medicina posste aliquid inveniri ... - ... Ider ad huius rei complementum vestre clemencie et altitudini epistolam compsui supradictam. Explicit. Ist an einen Papst gerichetet, wie aus der folgenden stelle der Vorrede sich ergibt: "Incipiamus ergo in nomine domini excelsi cuius misericordia super omnes homines existit, verba precedentis epistole vestre sanctitati et clementie aperire ..." Thorndyke, Little known medical works, S. 287.290; Kurze Version des Briefes von Roger Bacon an Innozenz IV., ohne Kenntniss dieser Handschrift gedruckt in Roger Bacon. - Opera hacentus inedita / ed. von A.G. Little und E. Withington, Bd. 9. - Oxford, 1928, S. 84-89.
  • [267r-268v] Quaestio de reimine sanitatis. Utrum in regimine sanitatis competant diversi cibi in eadem refectione et si sic an cibus subtilis debet proponi grosso vel e converso. Diversi cibi simul sumpti eadem digestione digesruntur ... [nach der Aufzählung der verschiedenen zu behandelnden Fragen begtinn die Abhandlung: "Ad maiorem evidentiam eorum que dicentur aliquos terminos in titulo communiter positos pro posse declarabo ."] ... - ... talis proporcio est optima et per communiter primo utenda.
  • [269ra-272ra] Canon medicinae trad. a Gerando Geonensi (Auszüge), Abhoali al-Husain ben Abdallah Ibn Sina. Canones servandi in assumpcione farmaci liquidi solutini sumpti ex Avicenne 4ta primi capitulo 5to. Primus canon ingredaitur bal[...] aliquibus diebus antequam solucio fiat ... fomentaciones habent regulas ut de unctionibus dictum est et epithimatibus dictume est etc.
  • [272v] Federproben
  • [273r-274v] leer
  • [275r-282r] Contenta quarti fen primi canonis Avicennae de regulis et doctrinis generalibus practicae cura tivae. Dicemus quod res medicinalis ex una trium completur rebus. Una earum est regimen et nutriencia. Alia est medicine exhibicio et 3a est manualis operacio ... - ... est secundum longitudinem qui non una vult esse contentus. Besteht aus mehr oder weniger umfänglichen Auszügen aus einer grösseren in 20 Kapitel eingetilten Abhandlung. Das letzte Kapitel ist Überschrieben "De flebotomia". Verfasser möglicherweise Jacobus Sanativis(Sanatis?) de Padua oder Marsilius de Saneta Sophia (?), vgl. dazu Thorndike, Incipits, S. 194.
  • [282v] leer
  • Regulae conservandae sanitatis ex variis auctoribus excerptae. Regule conservande sanitatis. De aere. Purus aer prodest menti et corpori ... [287v] Sequntur de ewa emorividensis ...; Sequuntur excerpta de alio libello scripto ad papam de regimine sanitatis. Sanguis est pater vite ... [289r] Explicit predictus libellus. Inpinguancia ... Sequuntur excerpta de pomo vite. Surgens a sompno modicum ambulet ... - ... Explicit pomum vite. Thorndike, Little known medical works, S. 285.290.
  • [287v-289r] Excerpta de libello scripto ad papam de regimine sanitatis. Sequuntur excerpta de alio libello scrpito ad papam de regimine sanitatis ... - ... cibos salsos et auqosas [sic] commedere et frigidos et siccos longa vigilia.
  • [289r-290r] Excerpta de pomo vitae. Surgens a sompno modicum vigilet ambulet membra equaliter extendat ... deinde usque ad medium setembri autumpnus et deinde hyemps. Explicit pomum vite.
  • [290v-309r] Excerpta de secretis secretorum. Homo utatur cibis et potibus quibus nutriri consuevit ... De balneo sulphure. Nollificat vernos lavacrum de sulphure dictum cessat in hoc scabies infectaque membra novantur ... Flegmata dissolvit febrem cum frigore tollit. Senec valde timeat diu stare in balneo. Finis excerptorum de secretis secretorum.
  • [290v-309r] Exzerpte aus einem Werk de regimine sanitatis. Caseus est frigidus et siccus et constipans ... quanto vero plus elongatur tanto fiunt duriores. [293r] Magister reverende spero vos omnino ab egritudine in quam lapsus fuistis et iterum a natura aptus relabi posse preservari dummodo observaveritis federa sanatam ... Ideo restat debiti noticiam vestri regiminis tradere ne propter ignoranciam peccare possitis ... [Auf 293r beginnt ein Tractatus de cibis et potibus ohne Überschrift. Im Text ist häufig dem Namen der Speisen bzw. der zu ihrer Zubereitung verwendeten Tiere und Pflanzen der deutsche entsprechende Ausdruck beigefügt, z. B. auf Bl. 298r «De bubalo quod dicitur proprie eyn wesant et de hymmuo quod dicitur eyn hyntkalf et de capriolo quod dicitur eyn rebok…»]. [305v] Nunc consequenter dicam de hiis quibus utimur sextis feriis et in quadragesima et primo dicam de piscibus ... hoc breve complementum de melioribus dictis galieni Avicenne rasis et ypocratis et aliorum grecorum medicorum conscripsi quod licet non magne sit utilitatis tamen quilibet assiduus perscrutator ex eo poterit habere aliqualem cognicionem et eligere invantia et amovere nocitiva ut sciat sibi cavere a periculis et a malis sibi imminentibus et si aliquid boni in eo fuerit istud non a me est nec fuit sed ab isto sumitur hic nos qui omnium princeps et creator verus existis qui sit benedictus in secula seculorum. Amen. Thorndike / Kibre, More Incipits, S. 356.
  • [309v-312v] leer

Anmerkungen

Sprache, Schrift:
Lateinisch

Geschichte

Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
Aus der Kartause Basel, alte Signatur "A ciii", auf 2r oben radiert " E xlviii", Einträge von Jakob Louber und Heinrich Arnoldi. Auf 238rb ein alter Besitzvermerkt: "Iste liber est Cartusiensium Basilee datus eis propter deum a doctore, Magister Henrico Amici cum aliis libri" darunter durchgestrichen und radiert: "Iste liber est Johannis Friburgii clerici Basiliensis diocensis".
Akzession:
  • Eigentümer: Öffentliche Bibliothek der Universität Basel
Ehemalige Signatur:
Ehemalige Signatur: Standort: Kartause Basel, Bibliotheca antiqua. Signatur: A ciii (alt); A ciii (alt)

Einband

Einband:
Mit braunem glattem Leder überzogene Holzdeckel, zwei Schliessen. Spiegelblätter aus Pergamentfragment einer Urkunde vpn 1399. Modernes Vorsatzblatt Bl. I.

Buchblock

Zählungen:
Moderne Bleistiftfoliierung: I.1-312; teilweise ist eine alte Tintenfoliierungen noch vorhanden: Bl. 2-29: 29-60. Bl. 30-57:1-28. Bl.58-68: 57-67. Bl. 69-70: 70-71. Bl. 71-114: 73-116; Bl. 115-238: I-CXVI;

Ausstattung

Rubrizierungen:
2r-66r: Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften.
71r-105v: Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften. Am linken Rand zu Anfang jedes Abschnittes der Name der Pflanzen latinisch in roter Farbe, darunter oder darüber in schwarzer Tinte der deutsche Name der Pflanze.
106r-114v: Majuskeln rot gestrichelt, rote Kapitelüberschriften.
106ra-114vb: Rote Überschriften zu den einzelnen Rezepten.
115-238: Zahlen und Kapitelüberschriften rot.
239-250: Rote Kapitelüberschriften und Initialen. Am Rand rote Nummerierung der Kapitel.
Initialen:
2r-66r: Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.
71r-105v: Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.
106r-114v: Initialen i.d.R. abwechselnd Rot und Grün, die Buchstabenkörper der etwas grösseren Intialen oft mit einfachen Mustern ausgestattet.
Einrichtung:
Schriftraum und Seiteneinrichtung je nach Schreiberhand sehr unterschiedlich.
2r-66r: Zweispaltig, Spalten jeweils ca. 7 cm breit.
71r-105v: Schriftraum: 21 x 9 cm, Einspaltig.
106r-114v: Zweispaltig
106ra-114vb: Zweispaltig
115-238: Schriftraum: 22 x 14,5 cm; ungespalten;
239-250: Schriftraum: 19 x 12 cm
Schrift:
Geschrieben von verschiedenen Hände, meistens aus der Zeit von ca. 1400, einige Zeilen auch jünger bis 1450.
71r-105v: Geschrieben von Johannes de Gallis in Basel, ca. 1400.
106ra-114vb: Geschrieben von Johannes de allis in Basel c. 1400.
115-238: Von einer Hand des 15. Jh.
Zusätze:
Teilweise wurden Titel im 17. Jh. hinzugefügt.

Hinweise

Bibliographischer Nachweis:
  • Binz, Gustav: - Ungedruckte Beschreibung, 20.03.1908
  • Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 29.12.1939
  • Thorndike, Lynn. - Manuscripts of the writings of Peter of Abano. In: Bulletin of the history of medicine ; 15 (1944), S. 201-219, hier S. 206 108va-112vb
  • Hänger, Heinrich. - Mittelhochdeutsche Glossare und Vokabulare in schweizerischen Bibliotheken bis 1500 (Quellen und Forschungen zur Sprach- und Kulturgeschichte der germanischen Völker, 168 = NF 44). - Berlin; New York, 1972, S. 28f. 2ra-9ra
  • Scarpatetti, Beat Matthias von. - Die Handschriften der Bibliotheken von Aarau, Appenzell und Basel / bearb. von Beat Matthias von Scarpatetti. - Dietikon-Zürich : Urs Graf Verlag, 1977 (Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550 ; Bd. 1), Nr. 451 32ra-56rb
  • Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 14
  • Lohr, Carolus. - Aristotelica helvetica (Scrinium Friburgense, Sonderband 6). - Freiburg, 1994, S. 28
  • Merinhos, José Francisco. – Bibliotheca manuscripta Petri Hispani. Os manuscritos das obras atribuídas a Pedro Hispano. – Lissabon, 2011, S. 24 Nr. 31 32ra-56rb
  • Schnell, Bernhard. - Das 'Artemisia-Vokabular'. Ein unbekanntes Pflanzenvokabular und seine primäre Funktion. In: Sprachwissenschaft 36 (2011), S. 179-195, hier S. 188 (Nr. 15) 2ra-9ra
Literatur:
  • Thorndike, Lynn. - Three tracts on food in Basel manuscripts. In: Bulletin of the history of medicine ; 8 (1940), S. 355-369, hier S. 357-360, 361-364
  • Demaitre, Luke. - The description and diagnosis of leprosy by fourteenth-century physicians. In: Bulletin of the history of medicine ; 59 (1985), S. 327-344, S. 332 Anm. 27; 29ra-va
  • Daems, Willem F. - Nomina simplicium medicinarum ex synonymariis Medii Aevi collecta = Semantische Untersuchungen zum Fachwortschatz hoch- und spätmittelalterlicher Drogenkunde / von Willem F. Daems. - Leiden [etc.] : E. J. Brill, 1993 (Studies in ancient medicine ; vol. 6), 29-35 (Lemmata). 95-269 (Edition); 32ra-56rb
Externer Link:

Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen

Zugangsbestimmungen:
  • Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal
Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.

Bearbeitungsstand

Interne Bearbeitung:
  • Verzeichnung=Description=Inventaire; Mai 2025; HAN-Katalogisierungsregeln; Normalaufnahme nach Goldschmid und Binz; Gonzalvez
  • Digitalisierung=Digitization=Numérisation; PDF
  • Digitalisierung=Digitization=Numérisation; März 2023; TIFF
  • Erschliessungsniveau Normalniveau

Identifikatoren

Systemnummer:
991170454142105501
Andere Systemnummer:
  • (HAN)000163485DSV05
  • (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170454142105501
  • (41SLSP_UBS)9972411171905504
Quelle: