Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar
Kurzformat
Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar / 13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh.
1 Band (169 Blätter) : 28-30,5 x 20,5-21,5 cm - Papier
-
Basel, Universitätsbibliothek, UBH D II 3
LEADER | 00000ntmaa2200000 c 4500 | ||
---|---|---|---|
001 | 991170449634805501 | ||
005 | 20240904183921.0 | ||
008 | 120329q14001509xx 00| | lat d | ||
019 | |a Rekatalogisierungsgrad teil |5 HAN | ||
019 | |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen. |5 HAN/11.11.2020/bmt | ||
035 | |a (HAN)000190737DSV05 | ||
035 | |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170449634805501 | ||
035 | |a (41SLSP_UBS)9972410508905504 |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 | ||
040 | |a CH-001880-7 |b ger |e HAN-Katalogisierungsregeln | ||
046 | |a s |c 1429 | ||
046 | |a q |c 1400 |e 1509 | ||
245 | 0 | 0 | |a Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar |
264 | 0 | |c 13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh. | |
300 | |a 1 Band (169 Blätter) |c 28-30,5 x 20,5-21,5 cm | ||
336 | |b txt |2 rdacontent | ||
337 | |b n |2 rdamedia | ||
338 | |b nc |2 rdacarrier | ||
340 | |a Papier | ||
490 | 1 | |a Abteilung D II |v 3 | |
506 | |a Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal | ||
510 | 3 | |a Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 28.08.1939 | |
510 | 4 | |a Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd.1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 447 | |
510 | 4 | |a Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 13 | |
520 | |a Die Handschrift besteht aus zwei Einheiten: einem Hauptteil (Bl. 6-155) mit dem Arnaldus de Villanova zugeschriebenen Breviarium practicae medicinae und einer später beigfügten Einheit diätetisch-medizinischen Inhaltes mit Auszügen aus Johannes Hispalensis (?) und Avenzoar (Bll. 156-169). | ||
533 | |n Sicherheitsfilm Basel UB: Mscr Film c 176 |d 2013 | ||
546 | |a Lateinisch | ||
561 | |a Die Handschrift befand sich im Besitz des Dominikanerkonvents Basel, wie Spuren einer Katenierung und Folio-Angaben von Heinrich Schretz OP nahelegen. Die Blätter 156-169 sind der Handschrift durch Conrad Pfister (1576-1636) beigeheftet worden. Von seiner Hand Blatt 156r: "Medica ὑγιεινά M.S. in charta". Datierung des ersten Teils der Handschrift Bl. 149v "Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova anno domini 1429° die sancti Briccii". | ||
563 | |a Holz, mit weissem starkem Leder überzogen, wurmstichig und verschabt. Vorder- und Hinterdeckel durch zweifache Streicheisenlinien eingerahmt. Auf dem Rücken Titelaufschrift von der Hand Conrad Pfisters (?): "Arnaldi de Villa | medica | parva practica". Innendeckel beide mit Papier überzogen, vorne mit Eintragungen (siehe Inhalt), hinten unbeschrieben. Einfache Lederschliessen auf zwei kleinen Dornen am Rückdeckel übergreifend, ehemals Catenatus. | ||
581 | |a Collectio Salernitana ossia documenti inediti e tratati di medicina appartenenti alla scuola medica salernitanta raccolti ed illustrati da G. E. T. Henschel, C. Daremberg, e S. De Renzi; premessa la storia della scuola, e pubblicati a cura di Salvatore de Renzi medico Napolitano tomo quinto Napoli ... 1859 |3 Buchdeckel vorne, Innenseite | ||
581 | |a Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve, T.2. - Leiden, 1949, S. 15, 30, Pl. V |3 1r-155v | ||
581 | |a Neuburger, Max. - Geschichte der Medizin, 2 Bände. - Stuttgart, 1906-1911. (Zum Breviarium Bd. 2, S. 392f., zu De conservatione corporis Bd. 2, S. 332, zu Avenzoar Bd. 2, S. 185ff.) | ||
581 | |a Meyer-Steineg, Theodor und Sudhoff, Karl. - Geschichte der Medizin im Überblick. - Jena 1928, S. 212-214 |3 1r-155v | ||
581 | |a Diepgen, Paul. - Studien zu Arnald von Villanova. In: Medizin und Kultur. Gesammelte Aufsätze. - Stuttgart 1938, S. 108-185. (Zur Verfasserfrage des Breviarium vgl. S. 120-127) |3 1r-155v | ||
581 | |a Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve: III Le Breviarium Practicae ou Arnaud de Villeneuve et l'Italie. - Leiden 1949 | ||
583 | 0 | |b Verzeichnung=Description=Inventaire |c April 2012 |i Minimalaufnahme nach Register 1998 | |
583 | 1 | |b Verzeichnung=Description=Inventaire |c November 2021 |f HAN-Katalogisierungsregeln |i Normalaufnahme auf der Basis von Goldschmidt (1939) mit Ergänzungen |k Flury | |
583 | 1 | |b Digitalisierung=Digitization=Numérisation |c 2014 |i TIFF | |
583 | 1 | |a Erschliessungsniveau Normalniveau | |
596 | 0 | |b (III-1)⁵ + (V+1-1)¹⁵ + (VI-2)²⁵ + 10 VI¹⁴⁵ + (VI-2)¹⁵⁵ + IV¹⁶³ + III¹⁶⁹; Lage 2: Vor Blatt 6 fehlt ein Blatt, die Lagenblattzählung unten rechts beginnt mit a2. Bei den fünf verbliebenen Doppelblättern handelt es sich eher um ein ursprünglich ergänztes Quinio (V+1-1), als um ein Sexternio (VI-2), da Blatt 15v ein Reklamant steht, am Ende der Lage also kein Blatt fehlt. Lagen 2-14 (Bll. 6-155): Reklamanten am Ende jeder Lage sowie Lagenblattzählung jeweils im vorderen Teil der Lage a1-6, b1-6, c1-6 ... n1-6; Lage 15: Reklamant Blatt 162v, also auf dem zweitletzten Blatt der Lage. Blattverluste: nach den Blättern 25 und 155 fehlen je zwei Blätter. |c Moderne Bleistiftfoliierung: 1-169; Bl. 6-149: alte, fehlerhafte Tintenfoliierung, mehrfach mit 1 beginnend (so Bl. 6, 45, 100 und 120); Bl. 1-155: etwas jüngere, durchgehende, ebenfalls fehlerhafte Tintefoliierung aus dem 16. Jh. | |
596 | 0 | |a Starkes Papier mit engen Wasserlinien, teilweise vergilbt, beschmutzt und mit Abnutzungsspuren, teilweise stockfleckig. Wasserzeichen: 1) Hand, Briquet 11081 (Aix-en-Provence 1400), Bl. 1-5 und 17-155; 2) Zwei Schlüssel, Briquet 3856 (Bern 1423, Staatsarch. Spruchbuch, A. Varianten: Strassburg 1423, Fribourg 1423-25, Basel 1423-26 etc.), Bl. 9-15, |3 Bl. 1-155 | |
596 | 0 | |a Helles, festes Papier, an den Rändern vergilbt. Wasserzeichen: 3) Traube, Briquet 13037 (Köln 1441-42) (viele Varianten), Bl.160 und 161; 4) Traube, Briquet 13034 (Suze 1437. Turin, A. d’Etat: Reconnaissances en faveur de l’Abbaye de St. Just, no. 12), Bl. 162, 163, 165, 167; 5) Krone, Briquet 4637 (Basel 1430, Staatsarch.: Jahresrechnungsbuch. Nur noch eine Variante Babenhausen 1431), Bl. 164. |3 Bl. 156-169 | |
596 | 1 | |a Rote Strichelung. |e Zwei Hände des 15. (Cersus de ponderibus) bzw. des 15./16. Jahrhunderts (Conspectus), von letzterer Hand Eintrag auch im vorderen Innendeckel der Handschrift D II 7. |3 Buchdeckel vorne, Innenseite | |
596 | 1 | |a Einfache Abschnittsinitialen, rote Paragraphenzeichen und Strichelung; vielfach am oberen Rand Angabe der Kapitelüberschriften. |d Schriftraum: 20,5 x 14 cm; zweispaltig, 52 Zeilen. |e 6r-155v: Gotische Kursive des 15. Jh., zwei Hände um 1429; Capitularium 1r-3r von etwas späterer Hand ergänzt. |f Streichungen und Randbemerkungen wohl eines Theologen im ersten Buch, Kapitel 28 "De mania et melancholia" (33rb und 34ra). |3 Bl. 1-155 | |
596 | 1 | |d Schriftraum: 22 x 16 cm, ungespalten. |e Kursive des 15. Jh., ev. Anfang 16. Jh., sehr flüssige, ausgeschriebene Hand, vielleicht in Basel geschrieben (vgl. Wasserzeichen Bl. 164). |3 Bl. 156-169 | |
596 | 3 | 0 | |g Buchdeckel vorne, Innenseite |t Versus de ponderibus (exc.), Conspectus |i [Versus memoriales de ponderibus:] [Regimen san. Salern. 1604f.:] D[at] scruplus nummum; scrupulos iii dragma sed viii. [Versus:] unica dat dragmas duodena dat uncia libram. [Versus:] [l.c. 1591:] Exagium solido differt in nomine solo. [Versus:] [l.c. 1590:] si solidum quaeris tres drachmas dimid[iab]is. [Conspectus:] Tabula sive tituli seu rubrice super breviarium magistri Arnaldi de Villa Nova: Folio 1. Practica magistri Arnoldi de Villa Nova dicta breviarium Arnoldi: 6. [ergänzt:] A folio 6 usque ad folium 150. Practica magistri parva Arnoldi de Villa Nova: 150 [?] [ergänzt:] folio 150 |s Merkverse (regimen sanitatis Salernitanum): "Versus" einmal links den Versen vorangestellt, davon ausgehend je ein Strich zu jedem der vier Merkverse. |v De Renzi (1859), S. 44. |
596 | 3 | 0 | |g 1r-3r |t Iindex capitulorum |i >Incipiunt tytuli seu rubrice super breviarium magistri Arnoldi de Villa Nova<. Capitulum primum est prologus. In 6° folio ... - ... Capitulum 32 de febri epiala, lyparia. In 23 folio. >Expliciunt tytuli practice Arnol[d]i de Villa Nova< |s 1r Späterer Zusatz über dem Incipit: "Tabula supra tytulos breviarii". |
596 | 3 | 1 | |g 3v-5r |t leer |
596 | 3 | 0 | |g 5v |t Lesevermerk am oberen Rand, sonst leer |i Quarto die mensis Septembris anno xlimi. |
596 | 3 | 0 | |g 6r-149v |r Arnoldus de Villanova (?) |t Compendium medicinae practicae. Breviarium practicae a capite usque ad plantam pedis, cum capitulo generali de urinis et tractatus de omnibus febribus, peste, empiala et liparia. Libri 4 (mit Lücken) |i [6ra-6rb Prologus:] >Ego Arnaldus de Villa Nova domini pape phisicus aggregavi florem omnium phisicorum medicine super omnes egritudines que in humano corpore nasci possunt a capite usque ad plantam pedis secundum quod veri phisici probaverunt et pro parte mea probavi vel per probatas et fide dignas personas probatas accepi<. >Incipit prologus in breviario magistri Arnoldi de Villa Nova<. Post obitum bone memorie magistri Johannis Casamusule [Druck: Casamidae] medicinalis sciencie professor [statt professoris] reverendissimi domini mei specialis [Druck: et magistri specialis] ego quoddam opus in practica medicine compilare proposui quod breviarium nuncupabo ... et ad bonum finem deducere quod incepi. >Explicit prologus in breviario magistri Arnaldi de Villa Nova<. [6rb-45rb liber primus:] >Capitulum secundum de dolore capitis in generali<. Qoniam [sic] a cerebro omnes nervi oriuntur ... [25va] >Capitulum 22m de pilis in occulis vel alibi preter naturam natis in perpetuum tollendis<. Accidit aliquando quod occuli lacrimantur et rubent quia pili preter naturam in palpebris oriuntur ... deinde accipe vermes illos et pone eos in agresta postea pone // [Textverlust, zwei Blätter herausgeschnitten; Fortsetzung mitten in Kap. 24 "De epilepsia":] // [26ra] ut eorum humiditas reprimatur ... [54rb] non tangat quia pro certo de[n]tem cadere facit. >Explicit primus liber qui continet 36 capitula<. [45rb-99va liber secundus:] >Incipit secu[n]dus liber huius practice<. Expleto tractatu omnium egritudinum capitis et que in capite nasci possunt ... [99vb] de mane lavet se cum aqua decoctionis furfuris. >Explicit liber secundus<. [99vb-119vb liber tertius:] >Incipit liber tercius<. >Capitulum primum de inpedimento concepcionis<. In hoc libro meo tercio auxiliante deo de egritudinibus que proprie mulieribus accidunt tractare intendo ... [119vb] pellis cuniculi cum butiro superpositu [sic] bocio solvit et valet. >Explicit liber tercius<. [119vb-149vb liber quartus:] >Incipit liber quartus<. Tractaturi de febribus videndum est quid sit febris … - ... Et universaliter oportet ut regimen lipparie magis declinet ad subtilitatem. >Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova. Anno domini 1429° die sancti Briccii< |s Das Werk wird Arnoldus heute offenbar vorwiegend abgesprochen (vgl. z.B. Lex. Ma., Bd. 1, Sp. 995f.). Die Kapiteleinteilung der Handschrift stimmt nicht mit den Drucken überein: 25va z.B. (vor der durch die zwei herausgeschnittenen Seiten entstandenen Lücke) der Anfang des Kapitels "De pilis in occulis vel alibi praeter naturam natis in perpetuum tollendis" hier: lib. 1, cap. 22; Druck: lib. 2, cap. 46. Dann folgte auf den herausgetrennten Seiten nach Auskunft des Inhaltsverzeichnisses (1r) das Kapitel "Ad faciendum nasci pilos in locis praeter naturam depilatis ut supercilio, barba et huiusmodi"; hier: lib. 1, cap. 23; Druck: lib. 2, cap. 47. 26ra der Schluss des Kapitels "De epilepsia"; hier: lib. 1, cap. 24, Druck: lib. 1, cap. 22. Zur Textlücke vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939, dort auch Hinweise zu weiteren Drucke |v Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1049-1438 |v Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065 und 1258. |
596 | 3 | 0 | |g 150r-155v |r Arnoldus de Villanova |t Practica summaria a capite usque ad pedes seu regimen ad instantiam domini papae Clementis |i >Incipit practica magistri Arnaldi de Villa Nova et cure particulares aliquorum membrorum humanorum necesse medico fideliter practicante<. [Introductio:] Licet in nostris curis generaliter pertractamus de morbis membrorum et curis eorum a capite usque ad pedes … ad instanciam cuiusdam amici nostri prioris sancti Bandilii nunc pertractabimus de aliquibus expertis a nobis vel multoties approbatis et primo. [Text:] >De dolore capitis<. In dolore capitis si venter fuerit constipatus ... [155va] >Contra reptilia domus<. Ut autem reptilia venenosa de domo vel habitaculo effugantur [sic] ... [155vb] de quarto in quartum diem post occasum solis. >De laxacione ventris<. Ad laxandum ventrem et ad purgandum splem [sic] et melancoliam recipe ... - ... et de quarto in quartum diem sumatur cum aqua predicta et cum suco foliorum fumi terre etc. >Explicit parva practica magistri Arnaldi de Villa Nova< |s Das letzte Kapitel (de laxatione ventris) fehlt im Druck |v Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1439-1452. |
596 | 3 | 0 | |g 156r |r Conrad Pfister |t Inhaltsangabe |i >Medica ὑγιεινά. m. s. in charta<. Ἀδήλου praecepta ex Galieno et aliis medicis hausta de tuenda hominis sanitate. Avenzoaris medici tractatulus quidam de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio [d.i. Profatio] Iudeo in monte Pessulano anno 1399 et pronunciatus in Heidelberga per quendam magistrum artium |s Notiz Conrad Pfisters zu der von ihm an den Hauptteil angehefteten späteren Handschrift. |
596 | 3 | 1 | |g 156v-157v |t leer |
596 | 3 | |g 158r-161r |r Johannes Hispalensis (?) |t De conservacione corporis sanitatis sive Diaetarium |i Scribit Ysaac in libro viatici quod quicumque velit continuam servare sanitatem stomachum custodiat ... - ... origanum calamentum et cetere herbe calide decoquantur et fricetur totum corpus in balneo cum illis et moretur ibi sicut dictum est superius et hec sufficiant. >Explicit< |s Verfasserschaft zweifelhaft, vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. Dort zudem Parallelhandschriften und Literaturhinweise |v Ed. J. Pagel, lat. mit dt. Übersetzung, in: Pharmazeutische Post 1907. | |
596 | 3 | 0 | |g 161v-167v |r Avenzoar |t De regimine et conservatione sanitatis sive Liber medicamentorum et ciborum de Arabico in Latinum translatus a Profatio [unvollständig] |i >Sequitur tractatulus quidam Avenzaoris medici de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio Iudeo in monte Pessulano anno 1399 [statt 1299] et pronuntiatus in Heidelberga per quendam magistrum artium<. >Capitulum primum de regimine cutis capitis et capillorum<. Cutis capitis conservatur si in introitu balnei antequam homo ipsum ingrediatur ungat eam cum melle ... - ... [Kap. de purgatione accipienda:] Caveas a labore et ne odores res acutas sicut allium cepe zinziber seu alias res pungitivas hoc enim desiccaret et debilitaret te. >De minutione facienda< // |s Jacob ben Machir, lat. Profatius Judaeus. Zu Parallelhandschriften, Editionen und Lilteraturhinweisen siehe Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. |
596 | 3 | 1 | |g 168r-169v |t leer |
655 | 7 | |a Handschrift |2 gnd-content | |
690 | |a Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065 |2 han-A4 | ||
690 | |a Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1258 |2 han-A4 | ||
700 | 0 | |a Arnoldus |c de Villa Nova |d 1235-1312 |0 (DE-588)118645854 |4 aut | |
700 | 0 | |a Arnoldus |c de Villa Nova |d 1235-1312 |t Breviarium practicae medicinae | |
700 | 0 | |a Johannes |c Hispalensis |0 (DE-588)102509565 |4 aut | |
700 | 0 | |a Ibn-Zuhr, Abū-Marwān ʿAbd-al-Malik Ibn-Abi-'l-ʿAlāʾ Zuhr |d 1091-1162 |0 (DE-588)102428522 |4 aut | |
700 | 0 | |a Ibn-Tibbōn, Yaʿaqov Ben-Māḵîr |d 1236-1304 |0 (DE-588)104083220 |4 aut | |
700 | 0 | |a Schretz, Heinrich |d -1471 |0 (DE-588)1089920733 |4 ann | |
700 | 1 | |a Pfister, Conrad |d 1576-1636 |0 (DE-588)132576902 |4 ann | |
710 | 2 | |a Dominikanerkloster Basel |0 (DE-588)4286924-9 |e Früherer Eigentümer |4 fmo | |
830 | 0 | |a Abteilung D II |v 3 |w 991170430733005501 | |
852 | 4 | |b A100 |c 102HSS |j UBH D II 3 |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 | |
856 | 4 | 2 | |u http://www.ub.unibas.ch/digi/a100/kataloge/mscr/mscr_d/BAU_5_000190737_cat.pdf |z Beschreibung (PDF) (151 MB) |
900 | |f HANcollect_this handschrift | ||
900 | |a HANunikat | ||
910 | |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. | ||
949 | |c 102HSS |p 12 |j UBH D II 3 |b A100 |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 | ||
986 | |a (41SLSP_UBS)9972410508905504 |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 |
Basisinformationen
Signatur:
-
Basel, Universitätsbibliothek, UBH D II 3
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Titel:
Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar
Entstehungsangaben:
13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh.
Entstehungszeit (normiert):
1429
, 1400 - 1509
Physische Beschreibung:
-
1 Band (169 Blätter); 28-30,5 x 20,5-21,5 cm
Physische Beschaffenheit:
-
Papier
Serie:
Abteilung D II; 3
Hierarchie/Kontext
Ihre Suche erzielte keine Treffer.
Ihr Suche ergab zuviele Treffer, um die gesamte Hierarchie anzeigen zu können. Es werden nur the ersten 100 Treffer angezeigt. Für eine vollständige Suche klicken Sie hier.
Wird geladen...
Inhalt und innere Ordnung
Inhalt:
-
Die Handschrift besteht aus zwei Einheiten: einem Hauptteil (Bl. 6-155) mit dem Arnaldus de Villanova zugeschriebenen Breviarium practicae medicinae und einer später beigfügten Einheit diätetisch-medizinischen Inhaltes mit Auszügen aus Johannes Hispalensis (?) und Avenzoar (Bll. 156-169).
-
[Buchdeckel vorne, Innenseite]. Versus de ponderibus (exc.), Conspectus. [Versus memoriales de ponderibus:] [Regimen san. Salern. 1604f.:] D[at] scruplus nummum; scrupulos iii dragma sed viii. [Versus:] unica dat dragmas duodena dat uncia libram. [Versus:] [l.c. 1591:] Exagium solido differt in nomine solo. [Versus:] [l.c. 1590:] si solidum quaeris tres drachmas dimid[iab]is. [Conspectus:] Tabula sive tituli seu rubrice super breviarium magistri Arnaldi de Villa Nova: Folio 1. Practica magistri Arnoldi de Villa Nova dicta breviarium Arnoldi: 6. [ergänzt:] A folio 6 usque ad folium 150. Practica magistri parva Arnoldi de Villa Nova: 150 [?] [ergänzt:] folio 150. Merkverse (regimen sanitatis Salernitanum): "Versus" einmal links den Versen vorangestellt, davon ausgehend je ein Strich zu jedem der vier Merkverse.. De Renzi (1859), S. 44.
-
[1r-3r]. Iindex capitulorum. >Incipiunt tytuli seu rubrice super breviarium magistri Arnoldi de Villa Nova<. Capitulum primum est prologus. In 6° folio ... - ... Capitulum 32 de febri epiala, lyparia. In 23 folio. >Expliciunt tytuli practice Arnol[d]i de Villa Nova<. 1r Späterer Zusatz über dem Incipit: "Tabula supra tytulos breviarii".
-
[3v-5r]. leer
-
[5v]. Lesevermerk am oberen Rand, sonst leer. Quarto die mensis Septembris anno xlimi.
-
[6r-149v]. Arnoldus de Villanova (?). Compendium medicinae practicae. Breviarium practicae a capite usque ad plantam pedis, cum capitulo generali de urinis et tractatus de omnibus febribus, peste, empiala et liparia. Libri 4 (mit Lücken). [6ra-6rb Prologus:] >Ego Arnaldus de Villa Nova domini pape phisicus aggregavi florem omnium phisicorum medicine super omnes egritudines que in humano corpore nasci possunt a capite usque ad plantam pedis secundum quod veri phisici probaverunt et pro parte mea probavi vel per probatas et fide dignas personas probatas accepi<. >Incipit prologus in breviario magistri Arnoldi de Villa Nova<. Post obitum bone memorie magistri Johannis Casamusule [Druck: Casamidae] medicinalis sciencie professor [statt professoris] reverendissimi domini mei specialis [Druck: et magistri specialis] ego quoddam opus in practica medicine compilare proposui quod breviarium nuncupabo ... et ad bonum finem deducere quod incepi. >Explicit prologus in breviario magistri Arnaldi de Villa Nova<. [6rb-45rb liber primus:] >Capitulum secundum de dolore capitis in generali<. Qoniam [sic] a cerebro omnes nervi oriuntur ... [25va] >Capitulum 22m de pilis in occulis vel alibi preter naturam natis in perpetuum tollendis<. Accidit aliquando quod occuli lacrimantur et rubent quia pili preter naturam in palpebris oriuntur ... deinde accipe vermes illos et pone eos in agresta postea pone // [Textverlust, zwei Blätter herausgeschnitten; Fortsetzung mitten in Kap. 24 "De epilepsia":] // [26ra] ut eorum humiditas reprimatur ... [54rb] non tangat quia pro certo de[n]tem cadere facit. >Explicit primus liber qui continet 36 capitula<. [45rb-99va liber secundus:] >Incipit secu[n]dus liber huius practice<. Expleto tractatu omnium egritudinum capitis et que in capite nasci possunt ... [99vb] de mane lavet se cum aqua decoctionis furfuris. >Explicit liber secundus<. [99vb-119vb liber tertius:] >Incipit liber tercius<. >Capitulum primum de inpedimento concepcionis<. In hoc libro meo tercio auxiliante deo de egritudinibus que proprie mulieribus accidunt tractare intendo ... [119vb] pellis cuniculi cum butiro superpositu [sic] bocio solvit et valet. >Explicit liber tercius<. [119vb-149vb liber quartus:] >Incipit liber quartus<. Tractaturi de febribus videndum est quid sit febris … - ... Et universaliter oportet ut regimen lipparie magis declinet ad subtilitatem. >Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova. Anno domini 1429° die sancti Briccii<. Das Werk wird Arnoldus heute offenbar vorwiegend abgesprochen (vgl. z.B. Lex. Ma., Bd. 1, Sp. 995f.). Die Kapiteleinteilung der Handschrift stimmt nicht mit den Drucken überein: 25va z.B. (vor der durch die zwei herausgeschnittenen Seiten entstandenen Lücke) der Anfang des Kapitels "De pilis in occulis vel alibi praeter naturam natis in perpetuum tollendis" hier: lib. 1, cap. 22; Druck: lib. 2, cap. 46. Dann folgte auf den herausgetrennten Seiten nach Auskunft des Inhaltsverzeichnisses (1r) das Kapitel "Ad faciendum nasci pilos in locis praeter naturam depilatis ut supercilio, barba et huiusmodi"; hier: lib. 1, cap. 23; Druck: lib. 2, cap. 47. 26ra der Schluss des Kapitels "De epilepsia"; hier: lib. 1, cap. 24, Druck: lib. 1, cap. 22. Zur Textlücke vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939, dort auch Hinweise zu weiteren Drucke. Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1049-1438. Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065 und 1258.
-
[150r-155v]. Arnoldus de Villanova. Practica summaria a capite usque ad pedes seu regimen ad instantiam domini papae Clementis. >Incipit practica magistri Arnaldi de Villa Nova et cure particulares aliquorum membrorum humanorum necesse medico fideliter practicante<. [Introductio:] Licet in nostris curis generaliter pertractamus de morbis membrorum et curis eorum a capite usque ad pedes … ad instanciam cuiusdam amici nostri prioris sancti Bandilii nunc pertractabimus de aliquibus expertis a nobis vel multoties approbatis et primo. [Text:] >De dolore capitis<. In dolore capitis si venter fuerit constipatus ... [155va] >Contra reptilia domus<. Ut autem reptilia venenosa de domo vel habitaculo effugantur [sic] ... [155vb] de quarto in quartum diem post occasum solis. >De laxacione ventris<. Ad laxandum ventrem et ad purgandum splem [sic] et melancoliam recipe ... - ... et de quarto in quartum diem sumatur cum aqua predicta et cum suco foliorum fumi terre etc. >Explicit parva practica magistri Arnaldi de Villa Nova<. Das letzte Kapitel (de laxatione ventris) fehlt im Druck. Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1439-1452.
-
[156r]. Conrad Pfister. Inhaltsangabe. >Medica ὑγιεινά. m. s. in charta<. Ἀδήλου praecepta ex Galieno et aliis medicis hausta de tuenda hominis sanitate. Avenzoaris medici tractatulus quidam de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio [d.i. Profatio] Iudeo in monte Pessulano anno 1399 et pronunciatus in Heidelberga per quendam magistrum artium. Notiz Conrad Pfisters zu der von ihm an den Hauptteil angehefteten späteren Handschrift.
-
[156v-157v]. leer
-
[158r-161r]. Johannes Hispalensis (?). De conservacione corporis sanitatis sive Diaetarium. Scribit Ysaac in libro viatici quod quicumque velit continuam servare sanitatem stomachum custodiat ... - ... origanum calamentum et cetere herbe calide decoquantur et fricetur totum corpus in balneo cum illis et moretur ibi sicut dictum est superius et hec sufficiant. >Explicit<. Verfasserschaft zweifelhaft, vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. Dort zudem Parallelhandschriften und Literaturhinweise. Ed. J. Pagel, lat. mit dt. Übersetzung, in: Pharmazeutische Post 1907.
-
[161v-167v]. Avenzoar. De regimine et conservatione sanitatis sive Liber medicamentorum et ciborum de Arabico in Latinum translatus a Profatio [unvollständig]. >Sequitur tractatulus quidam Avenzaoris medici de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio Iudeo in monte Pessulano anno 1399 [statt 1299] et pronuntiatus in Heidelberga per quendam magistrum artium<. >Capitulum primum de regimine cutis capitis et capillorum<. Cutis capitis conservatur si in introitu balnei antequam homo ipsum ingrediatur ungat eam cum melle ... - ... [Kap. de purgatione accipienda:] Caveas a labore et ne odores res acutas sicut allium cepe zinziber seu alias res pungitivas hoc enim desiccaret et debilitaret te. >De minutione facienda< //. Jacob ben Machir, lat. Profatius Judaeus. Zu Parallelhandschriften, Editionen und Lilteraturhinweisen siehe Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939.
-
[168r-169v]. leer
Anmerkungen
Sprache, Schrift:
Lateinisch
Anmerkung zur Reproduktion:
Sicherheitsfilm Basel UB: Mscr Film c 176; 2013
Geschichte
Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
Die Handschrift befand sich im Besitz des Dominikanerkonvents Basel, wie Spuren einer Katenierung und Folio-Angaben von Heinrich Schretz OP nahelegen. Die Blätter 156-169 sind der Handschrift durch Conrad Pfister (1576-1636) beigeheftet worden. Von seiner Hand Blatt 156r: "Medica ὑγιεινά M.S. in charta". Datierung des ersten Teils der Handschrift Bl. 149v "Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova anno domini 1429° die sancti Briccii".
Einband
Einband:
Holz, mit weissem starkem Leder überzogen, wurmstichig und verschabt. Vorder- und Hinterdeckel durch zweifache Streicheisenlinien eingerahmt. Auf dem Rücken Titelaufschrift von der Hand Conrad Pfisters (?): "Arnaldi de Villa | medica | parva practica". Innendeckel beide mit Papier überzogen, vorne mit Eintragungen (siehe Inhalt), hinten unbeschrieben. Einfache Lederschliessen auf zwei kleinen Dornen am Rückdeckel übergreifend, ehemals Catenatus.
Buchblock
Beschreibstoff:
Bl. 1-155: Starkes Papier mit engen Wasserlinien, teilweise vergilbt, beschmutzt und mit Abnutzungsspuren, teilweise stockfleckig. Wasserzeichen: 1) Hand, Briquet 11081 (Aix-en-Provence 1400), Bl. 1-5 und 17-155; 2) Zwei Schlüssel, Briquet 3856 (Bern 1423, Staatsarch. Spruchbuch, A. Varianten: Strassburg 1423, Fribourg 1423-25, Basel 1423-26 etc.), Bl. 9-15,
Bl. 156-169: Helles, festes Papier, an den Rändern vergilbt. Wasserzeichen: 3) Traube, Briquet 13037 (Köln 1441-42) (viele Varianten), Bl.160 und 161; 4) Traube, Briquet 13034 (Suze 1437. Turin, A. d’Etat: Reconnaissances en faveur de l’Abbaye de St. Just, no. 12), Bl. 162, 163, 165, 167; 5) Krone, Briquet 4637 (Basel 1430, Staatsarch.: Jahresrechnungsbuch. Nur noch eine Variante Babenhausen 1431), Bl. 164.
Lagen:
(III-1)⁵ + (V+1-1)¹⁵ + (VI-2)²⁵ + 10 VI¹⁴⁵ + (VI-2)¹⁵⁵ + IV¹⁶³ + III¹⁶⁹; Lage 2: Vor Blatt 6 fehlt ein Blatt, die Lagenblattzählung unten rechts beginnt mit a2. Bei den fünf verbliebenen Doppelblättern handelt es sich eher um ein ursprünglich ergänztes Quinio (V+1-1), als um ein Sexternio (VI-2), da Blatt 15v ein Reklamant steht, am Ende der Lage also kein Blatt fehlt. Lagen 2-14 (Bll. 6-155): Reklamanten am Ende jeder Lage sowie Lagenblattzählung jeweils im vorderen Teil der Lage a1-6, b1-6, c1-6 ... n1-6; Lage 15: Reklamant Blatt 162v, also auf dem zweitletzten Blatt der Lage. Blattverluste: nach den Blättern 25 und 155 fehlen je zwei Blätter.
Zählungen:
Moderne Bleistiftfoliierung: 1-169; Bl. 6-149: alte, fehlerhafte Tintenfoliierung, mehrfach mit 1 beginnend (so Bl. 6, 45, 100 und 120); Bl. 1-155: etwas jüngere, durchgehende, ebenfalls fehlerhafte Tintefoliierung aus dem 16. Jh.
Ausstattung
Rubrizierungen:
Buchdeckel vorne, Innenseite: Rote Strichelung.
Bl. 1-155: Einfache Abschnittsinitialen, rote Paragraphenzeichen und Strichelung; vielfach am oberen Rand Angabe der Kapitelüberschriften.
Einrichtung:
Bl. 1-155: Schriftraum: 20,5 x 14 cm; zweispaltig, 52 Zeilen.
Bl. 156-169: Schriftraum: 22 x 16 cm, ungespalten.
Schrift:
Buchdeckel vorne, Innenseite: Zwei Hände des 15. (Cersus de ponderibus) bzw. des 15./16. Jahrhunderts (Conspectus), von letzterer Hand Eintrag auch im vorderen Innendeckel der Handschrift D II 7.
Bl. 1-155: 6r-155v: Gotische Kursive des 15. Jh., zwei Hände um 1429; Capitularium 1r-3r von etwas späterer Hand ergänzt.
Bl. 156-169: Kursive des 15. Jh., ev. Anfang 16. Jh., sehr flüssige, ausgeschriebene Hand, vielleicht in Basel geschrieben (vgl. Wasserzeichen Bl. 164).
Zusätze:
Bl. 1-155: Streichungen und Randbemerkungen wohl eines Theologen im ersten Buch, Kapitel 28 "De mania et melancholia" (33rb und 34ra).
Hinweise
Bibliographischer Nachweis:
-
Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 28.08.1939
-
Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd.1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 447
-
Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 13
Literatur:
-
Collectio Salernitana ossia documenti inediti e tratati di medicina appartenenti alla scuola medica salernitanta raccolti ed illustrati da G. E. T. Henschel, C. Daremberg, e S. De Renzi; premessa la storia della scuola, e pubblicati a cura di Salvatore de Renzi medico Napolitano tomo quinto Napoli ... 1859; Buchdeckel vorne, Innenseite
-
Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve, T.2. - Leiden, 1949, S. 15, 30, Pl. V; 1r-155v
-
Neuburger, Max. - Geschichte der Medizin, 2 Bände. - Stuttgart, 1906-1911. (Zum Breviarium Bd. 2, S. 392f., zu De conservatione corporis Bd. 2, S. 332, zu Avenzoar Bd. 2, S. 185ff.)
-
Meyer-Steineg, Theodor und Sudhoff, Karl. - Geschichte der Medizin im Überblick. - Jena 1928, S. 212-214; 1r-155v
-
Diepgen, Paul. - Studien zu Arnald von Villanova. In: Medizin und Kultur. Gesammelte Aufsätze. - Stuttgart 1938, S. 108-185. (Zur Verfasserfrage des Breviarium vgl. S. 120-127); 1r-155v
-
Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve: III Le Breviarium Practicae ou Arnaud de Villeneuve et l'Italie. - Leiden 1949
Repertorien:
-
Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065
-
Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1258
Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen
Zugangsbestimmungen:
-
Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal
Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.
Bearbeitungsstand
Interne Bearbeitung:
-
Verzeichnung=Description=Inventaire; November 2021; HAN-Katalogisierungsregeln; Normalaufnahme auf der Basis von Goldschmidt (1939) mit Ergänzungen; Flury
-
Digitalisierung=Digitization=Numérisation; 2014; TIFF
-
Erschliessungsniveau Normalniveau
Identifikatoren
Systemnummer:
991170449634805501
Andere Systemnummer:
-
(HAN)000190737DSV05
-
(EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170449634805501
-
(41SLSP_UBS)9972410508905504