Lavacrum conscientiae; Speculum peccatoris; Guillelmus Parisiensis; Gregorius magnus; Nicolaus Magni de Iawor

Kurzformat

Lavacrum conscientiae; Speculum peccatoris; Guillelmus Parisiensis; Gregorius magnus; Nicolaus Magni de Iawor / Drittes Viertel des 15. Jahrhunderts; 1470, 1471
1 Band (311 Blätter) : 21–21,5 × 14–14,5 cm - Papier
  • Beromünster, Stift, C 10 (ehemals: C 10 quarto)

LEADER 00000ntmaa2200000 c 4500
001 991170473389705501
005 20240312021259.0
008 171113q14501475xx 00| | lat d
019 |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen.  |5 HAN/11.11.2020/bmt 
035 |a (HAN)000325246DSV05 
035 |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170473389705501 
035 |a (41SLSP_UBS)9972419253505504  |9 (41SLSP_UBS)9972419253505504 
040 |a CH-001880-7  |b ger  |e HAN-Katalogisierungsregeln 
046 |a q  |c 1450  |e 1475 
245 1 0 |a Lavacrum conscientiae; Speculum peccatoris; Guillelmus Parisiensis; Gregorius magnus; Nicolaus Magni de Iawor 
264 0 |c Drittes Viertel des 15. Jahrhunderts; 1470, 1471 
300 |a 1 Band (311 Blätter)  |c 21–21,5 × 14–14,5 cm 
336 |b txt  |2 rdacontent 
337 |b n  |2 rdamedia 
338 |b nc  |2 rdacarrier 
340 |a Papier 
510 4 |a Kopp, Carl Alois: Die Stiftsbibliothek von Beromünster. Historisch-bibliographische Skizze. II. Die Manuskripte und ältesten Druckwerke, Luzern 1904, S. 17f. 
510 4 |a Bruckner, Albert: Scriptoria medii aevi Helvetica. Bd. 9, Schreibschulen der Diözese Konstanz. Stadt und Landschaft Luzern, Genf 1964, S. 30 
510 4 |a Büchler-Mattmann, Helene: Das Stift Beromünster im Spätmittelalter, 1313–1500. Beiträge zur Sozial- und Kulturgeschichte, Beromünster 1976, S. 166f. 
510 4 |a Scarpatetti, Beat Matthias von (Hrsg.): Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550. Bd. 2, Dietikon-Zürich 1983, Nr. 102 (= CMD-CH 2) 
546 |a Lateinisch 
561 |a Herkunft: Teil 1 geschrieben von Jacobus Hilfflin, siehe Schreibervermerke 52v, 57r und 100r, gemäss Kaufvermerk 106r vor dem 6. Dez. 1475; zu ihm CMD-CH 2, S. 224. Teil 2 geschrieben von Ludwig Zeller und auf den 19. Aug. 1470 datiert, siehe Schreibervermerk 220v; zu ihm: Sidler, Josef: Die Bildungsverhältnisse im Kanton Luzern mit besonderer Berücksichtigung des Klerus, von ca. 1250 bis um 1530, Stans 1970, S. 175f., Nr. 160. 
561 |a Besitzer: Teil 1: Jacobus Hilflin, Ludwig Zeller (Kaufvermerk 106r). Teil 2: Ludwig Zeller, 310v Besitzzeichen "L[udowic]i Z[eller]"; zu ihm: Büchler, Beromünster, S. 165–170, 244 Anm. 128, 410 Nr. 409 mit weiterer Literatur. Im vorderen Spiegel Exlibris des Stifts Beromünster. Im Catalogus Bibliothecae Beronensis von 1763 als Classis Nona Nr. 27 verzeichnet, im Nachtrag dazu auf 53r ohne Nr., im Catalogus librorum von 1826 als Nr. 6. 
563 |a Mit hellem Leder bezogene Holzdeckel, 15. Jh., Rückenleder grösstenteils abgerissen; auf dem Rückdeckel Streicheisenlinien. Zwei nach vorn greifende Kantenschliessen aus Messing und Eisen, Riemenbefestigungen hinten Vierpassblüten. Blau-rot-weisse geflochtene Kapitale. Vorsatzblatt (A) Papier, Wasserzeichen wie Bl. 1–47; Spiegelblätter Papier, Fragmente einer Abschrift von Petrus Lombardus, Sententiae, lib. 1, dist. 1, cap. 3 und lib. 1, dist. 2, cap. 3‒4, von der Hand Ludwig Zellers, mit Marginalien. Jede zweite Lage mit Pergamentstreifen verstärkt, die erste und letzte Lage durch weitere Streifen mit dem Deckel verbunden: Fragmente liturgischer Handschriften, u.a. eines neumierten Missale, sowie einer lat. Urkunde, 13./14. Jh. Im vorderen Spiegel Exlibris des Chorherrenstifts Beromünster (Wegmann, Agnes: Schweizer Exlibris bis zum Jahre 1900, Zürich 1933-1937, Nr. 619). Auf dem Vorderdeckel oben Spur eines verlorenen Titelschilds. Rückenschild: "Lavacrum Conscientiae Sacerdotum Secularium, et Canonicorum in Regula viventium. Nº 6", entsprechend dem 1826 angelegten Catalogus librorum. 
583 1 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c Nov. 2017  |f HAN-Katalogisierungsregeln  |i Katalogisierung Projekt Beromünster  |k Führer/Mangold 
596 3 0 |n Teil 1  |g Ar–v  |t Sententiae  |i 8(vo) Ethicorum: Qui fingit se amicum et non est, peior est illo, qui facit falsam monetam … [Am Schluss, wohl von der Hand Ludwig Zellers:] xxiii q i. Militare non est delictum … iure culpantur [Decretum Gratiani, C. 23, qu. 1, c. 4 und 5]  |s 20 Sentenzen mit Zuschreibung an verschiedene Autoren.  |v Friedberg, Emil: Corpus iuris canonici. Pars prior, Leipzig 1879, Sp. 892‒893. 
596 3 0 |n Teil 1  |g 1r‒47v  |t Lavacrum conscientiae  |r Jacobus de Gruitrode (?)  |i >Incipit Lavacrum consciencie sacerdotum secularium et canonicorum regulariter vivencium cuiusmodi doc[trine]< [Beschnitt]. Lavamini, mundi estote. Yesaie. Ex quo non communem statum cum popularibus sed segregatim nos clerici ab eis habemus et longe digniorem … – … >Sequitur aliud exemplum<. Narrat Rabanus, quod in diocisi Monasteriensi, erant duo fratres … Quadam autem vice cum dictus Haymo in lecto cum concubina pausaret tonitruum de celo cum ingenti fra// [bricht am Seiten- und Lagenende ab]  |s 14 Kapitel, im Vergleich zum Frühdruck stark gekürzt und umgestellt, die Exempla fehlen fast durchgehend.  |v GW M10700: [Jacobus de Gruitrode], Lavacrum conscientiae, [Leipzig: Gregor Boettiger, um 1495].  |v Dictionnaire de spiritualité, Bd. 8, Paris 1974, Sp. 38.  |v Bloomfield, Morton: Incipits of Latin works on the virtues and vices, 1100-1500 A.D., Cambridge, Mass. 1979, Nr. 2902 
596 3 0 |n Teil 1  |g 48r–52v  |t Speculum peccatoris  |i >Speculum peccatorum a beato Augustino compilatum<. Quoniam karissime in via huius fugientis vite simus, dies nostri sicut umbre pretereunt … – … Superest igitur, ut diligenter discas, quomodo sane sapias, quomodo recte intelligas, quomodo novissima tua prudenter provideas, ut per hunc eternam dampnacionem evadas et cum domino nostro Ihesu vitam eternam possideas etc. Amen. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilflin  |v Patrologia Latina 40, Sp. 983‒992.  |v Bloomfield, Incipits Nr. 4918. 
596 3 0 |n Teil 1  |g 52v–57r  |t De dispositione ad celebrandum missam  |i >Incipit quoddam capitulum de disposicione ad celebrandum missam valde pulchrum, omni sanctitate et devocione repletum etc. etc.< Quia vero sacrificium corporis et sangwinis Christi, domini nostri Ihesu Christi, quod in missa conficitur et sumitur in memoriam eius veneracionis et excellentissime caritatis, qua dilexit nos, dignissimum est et preclarissimum … – … Est magna abusio et gravis iniuria et irreverencia circa altare, scilicet ibi deum offendere, ubi debet placari, ibi augere culpam, ubi debet defleri in presencia angelorum assistencium dei maiestati. Et hec hic dicta sufficiant. Amen. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilfflin  |s Vgl. Mailand, Biblioteca Ambrosiana, E 17 Sup., 145r‒155r. 
596 3 1 |n Teil 1  |g 57r‒59v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 1  |g 60r–100r  |t Dialogus de septem sacramentis  |r Guillelmus Parisiensis (?)  |i >De baptismo. Gwido. Conclusiones de sacramentis 7tem<. Conclusiones sacramentorum de scriptis fratris Thome et aliorum doctorum extracte. Quoniam me sepius rogasti, Petre, postquam sacerdocii sacrum ordinem suscepisti … – … Pe. Multum difuse de singulis sacramentis dixistis, quapropter merito contentor. Deo gracias. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilfflin  |s GW 12028: Dialogus doctissimi viri Guillermi episcopi Parisiensis de septem sacramentis, Paris: Georg Mittelhus, 20. 9. 1489. Im Vergleich zum Druck stark gekürzt im hinteren Teil des Sacramentum poenitentiae, das Sacramentum matrimonii und das Sacramentum ultimae unctionis sind umgestellt, das letztere zudem gekürzt.  |v Kaeppeli, Thomas: Scriptores Ordinis Praedicatorum medii aevi, Rom 1970-1993, Nr. 1618.  |v Cardelle de Hartmann, Carmen: Lateinische Dialoge, 1200-1400. Literaturhistorische Studie und Repertorium, Leiden 2007, S. 488‒491 Nr. R38. 
596 3 0 |n Teil 1  |g 100v–101r  |t Summa de casibus conscientiae (Exzerpt)  |r Bartholomaeus Pisanus  |i Ex Suma Bysani. >De horis canonicis<. Utrum clerici teneantur ad horas canonicas … – … Clerici et religiosi commorantes cum cardinalibus aut cum episcopis possunt se coaptare illis in divinis officiis, ut ad alia tenentur, ut dicitur de cele. miss. dignum in Cle. Ex summa confessorum  |v GW 3450: Bartholomaeus de Sancto Concordio, [Italien], 21. 10. 1473, Bl. 73r–v 
596 3 0 |n Teil 1  |g 101v–106r  |t De expeditione infirmorum  |i >De procuracione infirmorum<. Quia circa infirmos maius est periculum, ideo cum ipsis consulcius procedendum … – … si est ibi aqua benedicta, aspergat infirmum et lectum ipsius circumquaque dicens: Exurgat Deus … [Ps 67,2]. Et sic domino committet infirmum etc. etc. Deo gracias  |v Rudolf, Rainer: Ars moriendi. Von der Kunst des heilsamen Lebens und Sterbens, Köln / Graz 1957, 82 Anm. 1.  |v Michaud-Quantin, Pierre: Sommes de casuistique et manuels de confession au moyen âge (XII–XVI siècles), Louvain / Lille / Montreal 1962, S. 93 und Index. 
596 3 0 |n Teil 1  |g 106r  |t Kaufvermerk  |i Iste liber venditus est Ludowico Zeller per dominus [sic] Jacobum Hilflin adiutorem in Aröw. 1475 Ny[colay] [Beschnitt] 
596 3 1 |n Teil 1  |g 106v–107v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 2  |g 108r–220v  |t Dialogi  |r Gregorius papa I  |i Quadam die nimiis quorumdam secularium tumultibus depressus, insulis negociis quibus plerumque cogimur soluere etiam quod nos certum est non debere, secretum locum pecii amicum meroris … – … fidenter dico, quia salutaris hostie post mortem non indigebimus, si ante mortem deo hostia ipsi fuerimus. Deo gracias. [Anschliessend Schreibervermerk:] Explicit liber dyalogorum beati Gregorii pape urbis Romane per Ludowicum Zeller tunc adiutorem in Aröw. Anno incarnationis 1470, decimo quarto Kalendas Septembris. Sequitur tabula librorum  |s Etwas abweichende Kapiteleinteilung.  |v Moricca, Umberto (Hrsg.): Gregorii Magni Dialogi. Libri IV, Rom 1924 
596 3 0 |n Teil 2  |g 221r–223v  |t Tabula  |i >Capitula primi libri dyalogorum<. 1. De Honorato abbate monasterii Fundensis … ‒ … Capitulum ultimum. De laxandis culpis alienis ut nostre relaxentur. [Anschliessend Schreibervermerk:] Deo gracias. Orate pro scriptore. Manus mala, intensio bona etc. L[udwig] Z[eller] 
596 3 0 |n Teil 2  |g 224r‒v  |t Excerpta canonistica  |i >Hiis interdicitur sacramentum divinissime eucharistie iuxta decreta et statuta sanctorum patrum. 1471<. Item excommunicatis, suspensis et interdictis … ‒ … Item omnibus inimicicias retinentibus … Et cum hiis articulis, si que statuta ordinarii viduntur neccessaria, ut est statutum domini Burckhardi de parrochiis et parrochianis et similia etc.  |s Nachtrag. 
596 3 1 |n Teil 2  |g 225r‒227v  |t leer 
596 3 0 |n Teil 2  |g 228r–310v  |t Sermo super quattuor passionibus DNI Christi  |r Nicolaus Magni de Iawor  |i >Passio domini Nostri Ihesu Christi<. [Vorangestellt:] Item nota textum Danielis nono et invenies directe ad sensum probacionem contra Iudeos, si saltem bene computes 70 septimanas. Danielis nono: In anno primo … – … et usque ad consumacionem et finem perseverabit desolacio. Amen. Item nota ordinem per totam Bibliam: Primo Gen. … [229r Beginn des Sermo:] [S]citis quia post biduum pasca fiet etc. Mt 26. Ubi nota quod passio domini nostri Ihesu Christi scribitur a Mt capitulo octavo et Marci 14 et … Matheus tamen diffusius et expressius pertractat et concordat cum eo Marcus … ‒ … Cuius filius unigenitus est pro salute nostra passus, ut nos in eternam vitam revocaret. Quod nobis concedat Ihesus Christus, qui sine fine vivit et regnat, Amen.  |v Stegmüller, Friedrich: Repertorium biblicum medii aevi, Madrid 1950-1980, Nr. 6002,1 und 9451. 
596 0 |a Wasserzeichen: Bl. 1–47 Dreiberg, ähnlich Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 151092, in zwei Varianten; Bl. 48 und 59 Buchstabe P, ähnlich Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 111950; Bl. 51–106 Ochsenkopf, Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 79954 (1474) und 79957 (1474); Bl. 109–226 Nr. 74693 (1469) und eine Variante; Bl. 233–310 Nr. 77035 (1459) und eine Variante. 
596 0 |b 3 VI³⁶ + (VI-1)⁴⁷ + 21 VI²⁹⁹ + (VI-1)³¹⁰, nach Blatt 47 und 310 jeweils ein Blatt ausgerissen. Zwei Lagenzählungen, Bl. 1–36 am Schluss der Lagen: "primus sexternus" – "3us", Bl. 240–288 zu Beginn der Lagen: "2us" – "sextus". In Teil 2 (Bl. 108‒299) Reklamanten. 
596 0 |c Alte Foliierung: 1 (108r) ‒ 4 (111r). Neuere Foliierung: A, 1‒310. 
596 1 |a Überschriften in vergrösserter Schrift.  |3 Teil 1 (Bl. 1–107) 
596 1 |b 2–4zeilige rote Lombarden.  |3 Teil 1 (Bl. 1–107) 
596 1 |b 2–4zeilige schwarze Initialen mit Federverzierung, tw. fischförmig (123v und 196v).  |3 Teil 2 (Bl. 108r‒220v) 
596 1 |b Raum für 2–4zeilige Initialen ausgespart.  |3 Teil 2 (Bl. 228r‒310v) 
596 1 |d Vertikale Begrenzung des Schriftraums mit Tinte. Schriftraum 13,5‒15 × 7,5‒9,5 cm, 28‒39 Zeilen. 1r‒79r und 101v‒106r rubriziert. Marginalien zur Erschliessung des Inhalts, z.T. beschnitten.  |e Jüngere gotische Buchkursive mit Schleifen von der Hand des Jacobus Hilflin.  |3 Teil 1 (Bl. 1–107) 
596 1 |d Begrenzung des Schriftraums mit Stift, 168r–227v mit Tinte. Schriftraum 15‒16 × 8‒9 cm, 27‒37 Zeilen. 108r‒220v Namen der Dialogpartner und Zwischenüberschriften in vergrösserter Schrift, z.T. in Auszeichnungsschrift. Auf den Rectoseiten Buchzählung als Kopftitel; Kapitelzählung am Seitenrand. 228r‒310v Zwischenüberschriften und Bibelzitate in vergrösserter Schrift, Stellenangaben unterstrichen. Einzelne Marginalien zur Erschliessung des Inhalts.  |e Jüngere gotische Buchkursive mit Schleifen von der Hand des Ludwig Zeller.  |3 Teil 2 (Bl. 108‒310) 
596 1 |f Wenige Korrekturen des Schreibers Jacobus Hilflin, z.B. 1v, 37v, 60v, 90v; von seiner Hand auch der Nachtrag 39v: "Dum propter mimos celebras maledicte sacerdos, Defraudas stultos et deducis ad Tartara multos". 16v, 40v, 54v Handweiser. Nachträge von der Hand Ludwig Zellers: Av, 72r‒95r kurze Inhaltsangaben am oberen u. seitlichen Rand, 101r "Habetur etiam in forma summe Bysani", 101v‒106r Ergänzungen zu beschnittenen Inhaltsangaben am Seitenrand, 106r Kaufvermerk.  |3 Teil 1 (Bl. 1–107) 
596 1 |f Korrekturen des Schreibers Ludwig Zeller, z.B. 117r, 156r, 187r, 233r, 288v; von seiner Hand auch der Nachtrag 224r‒v (siehe Inhalt). Notazeichen; 242v, 279v und 297v Handweiser.  |3 Teil 2 (Bl. 108‒310) 
655 7 |a Handschrift  |2 gnd-content 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 2902  |2 han-A4 
690 |a Bloomfield, Incipits Nr. 4918  |2 han-A4 
690 |a Käppeli, Scriptores Nr. 1618  |2 han-A4 
690 |a Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 6002,1 und 9451  |2 han-A4 
690 |a Quia circa infirmos maius est periculum, ideo cum ipsis consultius procedendum [101v]  |2 han-A1 
690 |a Quia vero sacrificium corporis et sanguinis Christi, domini nostri Ihesu Christi, quod in missa conficitur et sumitur [52v]  |2 han-A1 
690 |a Quoniam carissime in via huius fugientis vite simus, dies nostri sicut umbrae praetereunt [48r]  |2 han-A1 
690 |a Quoniam me saepius rogasti, Petre, postquam sacerdotii sacrum ordinem suscepisti [60r]  |2 han-A1 
690 |a Scitis quia post biduum pascha fiet etc. Mt 26. Ubi nota, quod passio domini nostri Ihesu Christi scribitur a Mattheo capitulo octavo [228r]  |2 han-A1 
700 0 |a Jacobus  |c van Gruitrode  |d -1472  |0 (DE-588)100947417  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 2 |a Jacobus  |c van Gruitrode  |d ca. 1400/1410-1472  |t Lavacrum conscientiae 
700 0 |a Bartholom(a)eus  |c von Pisa  |d 1262-1347  |0 (DE-588)100938728  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 2 |a Bartholomaeus  |c Pisanus  |d 1260-1347  |t Summa de casibus conscientiae 
700 0 |a Gregor  |b I.  |c Papst  |d 542-604  |0 (DE-588)118541838  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 2 |a Gregor  |b I.  |c Papst  |d 542-604  |t Dialogi de vita et miraculis patrum Italicorum  |0 (DE-588)4235823-1 
700 0 |a Nikolaus  |c von Jauer  |d 1355-1435  |0 (DE-588)100955096  |e Verfasser  |4 aut 
700 0 2 |a Nikolaus  |c von Jauer  |d 1355-1435  |t Sermo super quattuor passionibus DNI Christi 
700 1 |a Hilflin, Jacobus  |e Früherer Eigentümer  |e Schreiber/Scriptorium  |4 fmo  |4 scr 
700 1 |a Zeller, Ludwig  |d XXXX-1491  |0 (DE-588)114986981X  |e Früherer Eigentümer  |e Schreiber/Scriptorium  |4 fmo  |4 scr 
852 4 |b A380  |c 380BI  |j C 10 (ehemals: C 10 quarto)  |9 (41SLSP_UBS)9972419253505504 
900 |f HANcollect_this handschrift 
900 |a HANunikat 
910 |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. 
949 |c 380BI  |p 68  |j C 10 (ehemals: C 10 quarto)  |b A380  |9 (41SLSP_UBS)9972419253505504 
986 |a (41SLSP_UBS)9972419253505504  |9 (41SLSP_UBS)9972419253505504 

Basisinformationen

Signatur:
  • Beromünster, Stift, C 10 (ehemals: C 10 quarto)
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Titel:
Lavacrum conscientiae; Speculum peccatoris; Guillelmus Parisiensis; Gregorius magnus; Nicolaus Magni de Iawor
Entstehungsangaben:
Drittes Viertel des 15. Jahrhunderts; 1470, 1471
Entstehungszeit (normiert):
1450 - 1475
Physische Beschreibung:
  • 1 Band (311 Blätter); 21–21,5 × 14–14,5 cm
Physische Beschaffenheit:
  • Papier

Inhalt und innere Ordnung

Inhalt:
  • Teil 1. [Ar–v]. Sententiae. 8(vo) Ethicorum: Qui fingit se amicum et non est, peior est illo, qui facit falsam monetam … [Am Schluss, wohl von der Hand Ludwig Zellers:] xxiii q i. Militare non est delictum … iure culpantur [Decretum Gratiani, C. 23, qu. 1, c. 4 und 5]. 20 Sentenzen mit Zuschreibung an verschiedene Autoren.. Friedberg, Emil: Corpus iuris canonici. Pars prior, Leipzig 1879, Sp. 892‒893.
  • Teil 1. [1r‒47v]. Lavacrum conscientiae. Jacobus de Gruitrode (?). >Incipit Lavacrum consciencie sacerdotum secularium et canonicorum regulariter vivencium cuiusmodi doc[trine]< [Beschnitt]. Lavamini, mundi estote. Yesaie. Ex quo non communem statum cum popularibus sed segregatim nos clerici ab eis habemus et longe digniorem … – … >Sequitur aliud exemplum<. Narrat Rabanus, quod in diocisi Monasteriensi, erant duo fratres … Quadam autem vice cum dictus Haymo in lecto cum concubina pausaret tonitruum de celo cum ingenti fra// [bricht am Seiten- und Lagenende ab]. 14 Kapitel, im Vergleich zum Frühdruck stark gekürzt und umgestellt, die Exempla fehlen fast durchgehend.. GW M10700: [Jacobus de Gruitrode], Lavacrum conscientiae, [Leipzig: Gregor Boettiger, um 1495].. Dictionnaire de spiritualité, Bd. 8, Paris 1974, Sp. 38.. Bloomfield, Morton: Incipits of Latin works on the virtues and vices, 1100-1500 A.D., Cambridge, Mass. 1979, Nr. 2902
  • Teil 1. [48r–52v]. Speculum peccatoris. >Speculum peccatorum a beato Augustino compilatum<. Quoniam karissime in via huius fugientis vite simus, dies nostri sicut umbre pretereunt … – … Superest igitur, ut diligenter discas, quomodo sane sapias, quomodo recte intelligas, quomodo novissima tua prudenter provideas, ut per hunc eternam dampnacionem evadas et cum domino nostro Ihesu vitam eternam possideas etc. Amen. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilflin. Patrologia Latina 40, Sp. 983‒992.. Bloomfield, Incipits Nr. 4918.
  • Teil 1. [52v–57r]. De dispositione ad celebrandum missam. >Incipit quoddam capitulum de disposicione ad celebrandum missam valde pulchrum, omni sanctitate et devocione repletum etc. etc.< Quia vero sacrificium corporis et sangwinis Christi, domini nostri Ihesu Christi, quod in missa conficitur et sumitur in memoriam eius veneracionis et excellentissime caritatis, qua dilexit nos, dignissimum est et preclarissimum … – … Est magna abusio et gravis iniuria et irreverencia circa altare, scilicet ibi deum offendere, ubi debet placari, ibi augere culpam, ubi debet defleri in presencia angelorum assistencium dei maiestati. Et hec hic dicta sufficiant. Amen. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilfflin. Vgl. Mailand, Biblioteca Ambrosiana, E 17 Sup., 145r‒155r.
  • Teil 1. [57r‒59v]. leer
  • Teil 1. [60r–100r]. Dialogus de septem sacramentis. Guillelmus Parisiensis (?). >De baptismo. Gwido. Conclusiones de sacramentis 7tem<. Conclusiones sacramentorum de scriptis fratris Thome et aliorum doctorum extracte. Quoniam me sepius rogasti, Petre, postquam sacerdocii sacrum ordinem suscepisti … – … Pe. Multum difuse de singulis sacramentis dixistis, quapropter merito contentor. Deo gracias. [Anschliessend Schreibervermerk:] Jacobus Hilfflin. GW 12028: Dialogus doctissimi viri Guillermi episcopi Parisiensis de septem sacramentis, Paris: Georg Mittelhus, 20. 9. 1489. Im Vergleich zum Druck stark gekürzt im hinteren Teil des Sacramentum poenitentiae, das Sacramentum matrimonii und das Sacramentum ultimae unctionis sind umgestellt, das letztere zudem gekürzt.. Kaeppeli, Thomas: Scriptores Ordinis Praedicatorum medii aevi, Rom 1970-1993, Nr. 1618.. Cardelle de Hartmann, Carmen: Lateinische Dialoge, 1200-1400. Literaturhistorische Studie und Repertorium, Leiden 2007, S. 488‒491 Nr. R38.
  • Teil 1. [100v–101r]. Summa de casibus conscientiae (Exzerpt). Bartholomaeus Pisanus. Ex Suma Bysani. >De horis canonicis<. Utrum clerici teneantur ad horas canonicas … – … Clerici et religiosi commorantes cum cardinalibus aut cum episcopis possunt se coaptare illis in divinis officiis, ut ad alia tenentur, ut dicitur de cele. miss. dignum in Cle. Ex summa confessorum. GW 3450: Bartholomaeus de Sancto Concordio, [Italien], 21. 10. 1473, Bl. 73r–v
  • Teil 1. [101v–106r]. De expeditione infirmorum. >De procuracione infirmorum<. Quia circa infirmos maius est periculum, ideo cum ipsis consulcius procedendum … – … si est ibi aqua benedicta, aspergat infirmum et lectum ipsius circumquaque dicens: Exurgat Deus … [Ps 67,2]. Et sic domino committet infirmum etc. etc. Deo gracias. Rudolf, Rainer: Ars moriendi. Von der Kunst des heilsamen Lebens und Sterbens, Köln / Graz 1957, 82 Anm. 1.. Michaud-Quantin, Pierre: Sommes de casuistique et manuels de confession au moyen âge (XII–XVI siècles), Louvain / Lille / Montreal 1962, S. 93 und Index.
  • Teil 1. [106r]. Kaufvermerk. Iste liber venditus est Ludowico Zeller per dominus [sic] Jacobum Hilflin adiutorem in Aröw. 1475 Ny[colay] [Beschnitt]
  • Teil 1. [106v–107v]. leer
  • Teil 2. [108r–220v]. Dialogi. Gregorius papa I. Quadam die nimiis quorumdam secularium tumultibus depressus, insulis negociis quibus plerumque cogimur soluere etiam quod nos certum est non debere, secretum locum pecii amicum meroris … – … fidenter dico, quia salutaris hostie post mortem non indigebimus, si ante mortem deo hostia ipsi fuerimus. Deo gracias. [Anschliessend Schreibervermerk:] Explicit liber dyalogorum beati Gregorii pape urbis Romane per Ludowicum Zeller tunc adiutorem in Aröw. Anno incarnationis 1470, decimo quarto Kalendas Septembris. Sequitur tabula librorum. Etwas abweichende Kapiteleinteilung.. Moricca, Umberto (Hrsg.): Gregorii Magni Dialogi. Libri IV, Rom 1924
  • Teil 2. [221r–223v]. Tabula. >Capitula primi libri dyalogorum<. 1. De Honorato abbate monasterii Fundensis … ‒ … Capitulum ultimum. De laxandis culpis alienis ut nostre relaxentur. [Anschliessend Schreibervermerk:] Deo gracias. Orate pro scriptore. Manus mala, intensio bona etc. L[udwig] Z[eller]
  • Teil 2. [224r‒v]. Excerpta canonistica. >Hiis interdicitur sacramentum divinissime eucharistie iuxta decreta et statuta sanctorum patrum. 1471<. Item excommunicatis, suspensis et interdictis … ‒ … Item omnibus inimicicias retinentibus … Et cum hiis articulis, si que statuta ordinarii viduntur neccessaria, ut est statutum domini Burckhardi de parrochiis et parrochianis et similia etc.. Nachtrag.
  • Teil 2. [225r‒227v]. leer
  • Teil 2. [228r–310v]. Sermo super quattuor passionibus DNI Christi. Nicolaus Magni de Iawor. >Passio domini Nostri Ihesu Christi<. [Vorangestellt:] Item nota textum Danielis nono et invenies directe ad sensum probacionem contra Iudeos, si saltem bene computes 70 septimanas. Danielis nono: In anno primo … – … et usque ad consumacionem et finem perseverabit desolacio. Amen. Item nota ordinem per totam Bibliam: Primo Gen. … [229r Beginn des Sermo:] [S]citis quia post biduum pasca fiet etc. Mt 26. Ubi nota quod passio domini nostri Ihesu Christi scribitur a Mt capitulo octavo et Marci 14 et … Matheus tamen diffusius et expressius pertractat et concordat cum eo Marcus … ‒ … Cuius filius unigenitus est pro salute nostra passus, ut nos in eternam vitam revocaret. Quod nobis concedat Ihesus Christus, qui sine fine vivit et regnat, Amen.. Stegmüller, Friedrich: Repertorium biblicum medii aevi, Madrid 1950-1980, Nr. 6002,1 und 9451.
Initien:
  • Quia circa infirmos maius est periculum, ideo cum ipsis consultius procedendum [101v]
  • Quia vero sacrificium corporis et sanguinis Christi, domini nostri Ihesu Christi, quod in missa conficitur et sumitur [52v]
  • Quoniam carissime in via huius fugientis vite simus, dies nostri sicut umbrae praetereunt [48r]
  • Quoniam me saepius rogasti, Petre, postquam sacerdotii sacrum ordinem suscepisti [60r]
  • Scitis quia post biduum pascha fiet etc. Mt 26. Ubi nota, quod passio domini nostri Ihesu Christi scribitur a Mattheo capitulo octavo [228r]

Anmerkungen

Sprache, Schrift:
Lateinisch

Geschichte

Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
Herkunft: Teil 1 geschrieben von Jacobus Hilfflin, siehe Schreibervermerke 52v, 57r und 100r, gemäss Kaufvermerk 106r vor dem 6. Dez. 1475; zu ihm CMD-CH 2, S. 224. Teil 2 geschrieben von Ludwig Zeller und auf den 19. Aug. 1470 datiert, siehe Schreibervermerk 220v; zu ihm: Sidler, Josef: Die Bildungsverhältnisse im Kanton Luzern mit besonderer Berücksichtigung des Klerus, von ca. 1250 bis um 1530, Stans 1970, S. 175f., Nr. 160.
Besitzer: Teil 1: Jacobus Hilflin, Ludwig Zeller (Kaufvermerk 106r). Teil 2: Ludwig Zeller, 310v Besitzzeichen "L[udowic]i Z[eller]"; zu ihm: Büchler, Beromünster, S. 165–170, 244 Anm. 128, 410 Nr. 409 mit weiterer Literatur. Im vorderen Spiegel Exlibris des Stifts Beromünster. Im Catalogus Bibliothecae Beronensis von 1763 als Classis Nona Nr. 27 verzeichnet, im Nachtrag dazu auf 53r ohne Nr., im Catalogus librorum von 1826 als Nr. 6.

Einband

Einband:
Mit hellem Leder bezogene Holzdeckel, 15. Jh., Rückenleder grösstenteils abgerissen; auf dem Rückdeckel Streicheisenlinien. Zwei nach vorn greifende Kantenschliessen aus Messing und Eisen, Riemenbefestigungen hinten Vierpassblüten. Blau-rot-weisse geflochtene Kapitale. Vorsatzblatt (A) Papier, Wasserzeichen wie Bl. 1–47; Spiegelblätter Papier, Fragmente einer Abschrift von Petrus Lombardus, Sententiae, lib. 1, dist. 1, cap. 3 und lib. 1, dist. 2, cap. 3‒4, von der Hand Ludwig Zellers, mit Marginalien. Jede zweite Lage mit Pergamentstreifen verstärkt, die erste und letzte Lage durch weitere Streifen mit dem Deckel verbunden: Fragmente liturgischer Handschriften, u.a. eines neumierten Missale, sowie einer lat. Urkunde, 13./14. Jh. Im vorderen Spiegel Exlibris des Chorherrenstifts Beromünster (Wegmann, Agnes: Schweizer Exlibris bis zum Jahre 1900, Zürich 1933-1937, Nr. 619). Auf dem Vorderdeckel oben Spur eines verlorenen Titelschilds. Rückenschild: "Lavacrum Conscientiae Sacerdotum Secularium, et Canonicorum in Regula viventium. Nº 6", entsprechend dem 1826 angelegten Catalogus librorum.

Buchblock

Beschreibstoff:
Wasserzeichen: Bl. 1–47 Dreiberg, ähnlich Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 151092, in zwei Varianten; Bl. 48 und 59 Buchstabe P, ähnlich Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 111950; Bl. 51–106 Ochsenkopf, Piccard, Wasserzeichenkartei Nr. 79954 (1474) und 79957 (1474); Bl. 109–226 Nr. 74693 (1469) und eine Variante; Bl. 233–310 Nr. 77035 (1459) und eine Variante.
Lagen:
3 VI³⁶ + (VI-1)⁴⁷ + 21 VI²⁹⁹ + (VI-1)³¹⁰, nach Blatt 47 und 310 jeweils ein Blatt ausgerissen. Zwei Lagenzählungen, Bl. 1–36 am Schluss der Lagen: "primus sexternus" – "3us", Bl. 240–288 zu Beginn der Lagen: "2us" – "sextus". In Teil 2 (Bl. 108‒299) Reklamanten.
Zählungen:
Alte Foliierung: 1 (108r) ‒ 4 (111r). Neuere Foliierung: A, 1‒310.

Ausstattung

Rubrizierungen:
Teil 1 (Bl. 1–107): Überschriften in vergrösserter Schrift.
Initialen:
Teil 1 (Bl. 1–107): 2–4zeilige rote Lombarden.
Teil 2 (Bl. 108r‒220v): 2–4zeilige schwarze Initialen mit Federverzierung, tw. fischförmig (123v und 196v).
Teil 2 (Bl. 228r‒310v): Raum für 2–4zeilige Initialen ausgespart.
Einrichtung:
Teil 1 (Bl. 1–107): Vertikale Begrenzung des Schriftraums mit Tinte. Schriftraum 13,5‒15 × 7,5‒9,5 cm, 28‒39 Zeilen. 1r‒79r und 101v‒106r rubriziert. Marginalien zur Erschliessung des Inhalts, z.T. beschnitten.
Teil 2 (Bl. 108‒310): Begrenzung des Schriftraums mit Stift, 168r–227v mit Tinte. Schriftraum 15‒16 × 8‒9 cm, 27‒37 Zeilen. 108r‒220v Namen der Dialogpartner und Zwischenüberschriften in vergrösserter Schrift, z.T. in Auszeichnungsschrift. Auf den Rectoseiten Buchzählung als Kopftitel; Kapitelzählung am Seitenrand. 228r‒310v Zwischenüberschriften und Bibelzitate in vergrösserter Schrift, Stellenangaben unterstrichen. Einzelne Marginalien zur Erschliessung des Inhalts.
Schrift:
Teil 1 (Bl. 1–107): Jüngere gotische Buchkursive mit Schleifen von der Hand des Jacobus Hilflin.
Teil 2 (Bl. 108‒310): Jüngere gotische Buchkursive mit Schleifen von der Hand des Ludwig Zeller.
Zusätze:
Teil 1 (Bl. 1–107): Wenige Korrekturen des Schreibers Jacobus Hilflin, z.B. 1v, 37v, 60v, 90v; von seiner Hand auch der Nachtrag 39v: "Dum propter mimos celebras maledicte sacerdos, Defraudas stultos et deducis ad Tartara multos". 16v, 40v, 54v Handweiser. Nachträge von der Hand Ludwig Zellers: Av, 72r‒95r kurze Inhaltsangaben am oberen u. seitlichen Rand, 101r "Habetur etiam in forma summe Bysani", 101v‒106r Ergänzungen zu beschnittenen Inhaltsangaben am Seitenrand, 106r Kaufvermerk.
Teil 2 (Bl. 108‒310): Korrekturen des Schreibers Ludwig Zeller, z.B. 117r, 156r, 187r, 233r, 288v; von seiner Hand auch der Nachtrag 224r‒v (siehe Inhalt). Notazeichen; 242v, 279v und 297v Handweiser.

Hinweise

Bibliographischer Nachweis:
  • Kopp, Carl Alois: Die Stiftsbibliothek von Beromünster. Historisch-bibliographische Skizze. II. Die Manuskripte und ältesten Druckwerke, Luzern 1904, S. 17f.
  • Bruckner, Albert: Scriptoria medii aevi Helvetica. Bd. 9, Schreibschulen der Diözese Konstanz. Stadt und Landschaft Luzern, Genf 1964, S. 30
  • Büchler-Mattmann, Helene: Das Stift Beromünster im Spätmittelalter, 1313–1500. Beiträge zur Sozial- und Kulturgeschichte, Beromünster 1976, S. 166f.
  • Scarpatetti, Beat Matthias von (Hrsg.): Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz in lateinischer Schrift vom Anfang des Mittelalters bis 1550. Bd. 2, Dietikon-Zürich 1983, Nr. 102 (= CMD-CH 2)
Repertorien:
  • Bloomfield, Incipits Nr. 2902
  • Bloomfield, Incipits Nr. 4918
  • Käppeli, Scriptores Nr. 1618
  • Stegmüller, Repertorium biblicum Nr. 6002,1 und 9451

Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen

Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.

Bearbeitungsstand

Interne Bearbeitung:
  • Verzeichnung=Description=Inventaire; Nov. 2017; HAN-Katalogisierungsregeln; Katalogisierung Projekt Beromünster; Führer/Mangold

Identifikatoren

Systemnummer:
991170473389705501
Andere Systemnummer:
  • (HAN)000325246DSV05
  • (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170473389705501
  • (41SLSP_UBS)9972419253505504
Quelle: