Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar

Kurzformat

Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar / 13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh.
1 Band (169 Blätter) : 28-30,5 x 20,5-21,5 cm - Papier
  • Basel, UB, UBH D II 3

LEADER 00000ntmaa2200000 c 4500
001 991170449634805501
005 20240311222035.0
008 120329q14001509xx 00| | lat d
019 |a Rekatalogisierungsgrad teil  |5 HAN 
019 |a Exemplarspezifische Aufnahme, gesperrt für Veränderungen und das Anhängen von Signaturen.  |5 HAN/11.11.2020/bmt 
035 |a (HAN)000190737DSV05 
035 |a (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170449634805501 
035 |a (41SLSP_UBS)9972410508905504  |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 
040 |a CH-001880-7  |b ger  |e HAN-Katalogisierungsregeln 
046 |a s  |c 1429 
046 |a q  |c 1400  |e 1509 
245 1 0 |a Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar 
264 0 |c 13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh. 
300 |a 1 Band (169 Blätter)  |c 28-30,5 x 20,5-21,5 cm 
336 |b txt  |2 rdacontent 
337 |b n  |2 rdamedia 
338 |b nc  |2 rdacarrier 
340 |a Papier 
490 1 |a Abteilung D II  |v 3 
506 |a Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal 
510 3 |a Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 28.08.1939 
510 4 |a Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd.1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 447 
510 4 |a Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 13 
520 |a Die Handschrift besteht aus zwei Einheiten: einem Hauptteil (Bl. 6-155) mit dem Arnaldus de Villanova zugeschriebenen Breviarium practicae medicinae und einer später beigfügten Einheit diätetisch-medizinischen Inhaltes mit Auszügen aus Johannes Hispalensis (?) und Avenzoar (Bll. 156-169). 
533 |n Sicherheitsfilm Basel UB: Mscr Film c 176  |d 2013 
546 |a Lateinisch 
561 |a Die Handschrift befand sich im Besitz des Dominikanerkonvents Basel, wie Spuren einer Katenierung und Folio-Angaben von Heinrich Schretz OP nahelegen. Die Blätter 156-169 sind der Handschrift durch Conrad Pfister (1576-1636) beigeheftet worden. Von seiner Hand Blatt 156r: "Medica ὑγιεινά M.S. in charta". Datierung des ersten Teils der Handschrift Bl. 149v "Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova anno domini 1429° die sancti Briccii". 
563 |a Holz, mit weissem starkem Leder überzogen, wurmstichig und verschabt. Vorder- und Hinterdeckel durch zweifache Streicheisenlinien eingerahmt. Auf dem Rücken Titelaufschrift von der Hand Conrad Pfisters (?): "Arnaldi de Villa | medica | parva practica". Innendeckel beide mit Papier überzogen, vorne mit Eintragungen (siehe Inhalt), hinten unbeschrieben. Einfache Lederschliessen auf zwei kleinen Dornen am Rückdeckel übergreifend, ehemals Catenatus. 
581 |a Collectio Salernitana ossia documenti inediti e tratati di medicina appartenenti alla scuola medica salernitanta raccolti ed illustrati da G. E. T. Henschel, C. Daremberg, e S. De Renzi; premessa la storia della scuola, e pubblicati a cura di Salvatore de Renzi medico Napolitano tomo quinto Napoli ... 1859  |3 Buchdeckel vorne, Innenseite 
581 |a Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve, T.2. - Leiden, 1949, S. 15, 30, Pl. V  |3 1r-155v 
581 |a Neuburger, Max. - Geschichte der Medizin, 2 Bände. - Stuttgart, 1906-1911. (Zum Breviarium Bd. 2, S. 392f., zu De conservatione corporis Bd. 2, S. 332, zu Avenzoar Bd. 2, S. 185ff.) 
581 |a Meyer-Steineg, Theodor und Sudhoff, Karl. - Geschichte der Medizin im Überblick. - Jena 1928, S. 212-214  |3 1r-155v 
581 |a Diepgen, Paul. - Studien zu Arnald von Villanova. In: Medizin und Kultur. Gesammelte Aufsätze. - Stuttgart 1938, S. 108-185. (Zur Verfasserfrage des Breviarium vgl. S. 120-127)  |3 1r-155v 
581 |a Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve: III Le Breviarium Practicae ou Arnaud de Villeneuve et l'Italie. - Leiden 1949 
583 0 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c April 2012  |i Minimalaufnahme nach Register 1998 
583 1 |b Verzeichnung=Description=Inventaire  |c November 2021  |f HAN-Katalogisierungsregeln  |i Normalaufnahme auf der Basis von Goldschmidt (1939) mit Ergänzungen  |k Flury 
583 1 |b Digitalisierung=Digitization=Numérisation  |c 2014  |i TIFF 
583 1 |a Erschliessungsniveau Normalniveau 
596 0 |b (III-1)⁵ + (V+1-1)¹⁵ + (VI-2)²⁵ + 10 VI¹⁴⁵ + (VI-2)¹⁵⁵ + IV¹⁶³ + III¹⁶⁹; Lage 2: Vor Blatt 6 fehlt ein Blatt, die Lagenblattzählung unten rechts beginnt mit a2. Bei den fünf verbliebenen Doppelblättern handelt es sich eher um ein ursprünglich ergänztes Quinio (V+1-1), als um ein Sexternio (VI-2), da Blatt 15v ein Reklamant steht, am Ende der Lage also kein Blatt fehlt. Lagen 2-14 (Bll. 6-155): Reklamanten am Ende jeder Lage sowie Lagenblattzählung jeweils im vorderen Teil der Lage a1-6, b1-6, c1-6 ... n1-6; Lage 15: Reklamant Blatt 162v, also auf dem zweitletzten Blatt der Lage. Blattverluste: nach den Blättern 25 und 155 fehlen je zwei Blätter.  |c Moderne Bleistiftfoliierung: 1-169; Bl. 6-149: alte, fehlerhafte Tintenfoliierung, mehrfach mit 1 beginnend (so Bl. 6, 45, 100 und 120); Bl. 1-155: etwas jüngere, durchgehende, ebenfalls fehlerhafte Tintefoliierung aus dem 16. Jh. 
596 0 |a Starkes Papier mit engen Wasserlinien, teilweise vergilbt, beschmutzt und mit Abnutzungsspuren, teilweise stockfleckig. Wasserzeichen: 1) Hand, Briquet 11081 (Aix-en-Provence 1400), Bl. 1-5 und 17-155; 2) Zwei Schlüssel, Briquet 3856 (Bern 1423, Staatsarch. Spruchbuch, A. Varianten: Strassburg 1423, Fribourg 1423-25, Basel 1423-26 etc.), Bl. 9-15,  |3 Bl. 1-155 
596 0 |a Helles, festes Papier, an den Rändern vergilbt. Wasserzeichen: 3) Traube, Briquet 13037 (Köln 1441-42) (viele Varianten), Bl.160 und 161; 4) Traube, Briquet 13034 (Suze 1437. Turin, A. d’Etat: Reconnaissances en faveur de l’Abbaye de St. Just, no. 12), Bl. 162, 163, 165, 167; 5) Krone, Briquet 4637 (Basel 1430, Staatsarch.: Jahresrechnungsbuch. Nur noch eine Variante Babenhausen 1431), Bl. 164.  |3 Bl. 156-169 
596 1 |a Rote Strichelung.  |e Zwei Hände des 15. (Cersus de ponderibus) bzw. des 15./16. Jahrhunderts (Conspectus), von letzterer Hand Eintrag auch im vorderen Innendeckel der Handschrift D II 7.  |3 Buchdeckel vorne, Innenseite 
596 1 |a Einfache Abschnittsinitialen, rote Paragraphenzeichen und Strichelung; vielfach am oberen Rand Angabe der Kapitelüberschriften.  |d Schriftraum: 20,5 x 14 cm; zweispaltig, 52 Zeilen.  |e 6r-155v: Gotische Kursive des 15. Jh., zwei Hände um 1429; Capitularium 1r-3r von etwas späterer Hand ergänzt.  |f Streichungen und Randbemerkungen wohl eines Theologen im ersten Buch, Kapitel 28 "De mania et melancholia" (33rb und 34ra).  |3 Bl. 1-155 
596 1 |d Schriftraum: 22 x 16 cm, ungespalten.  |e Kursive des 15. Jh., ev. Anfang 16. Jh., sehr flüssige, ausgeschriebene Hand, vielleicht in Basel geschrieben (vgl. Wasserzeichen Bl. 164).  |3 Bl. 156-169 
596 3 0 |g Buchdeckel vorne, Innenseite  |t Versus de ponderibus (exc.), Conspectus  |i [Versus memoriales de ponderibus:] [Regimen san. Salern. 1604f.:] D[at] scruplus nummum; scrupulos iii dragma sed viii. [Versus:] unica dat dragmas duodena dat uncia libram. [Versus:] [l.c. 1591:] Exagium solido differt in nomine solo. [Versus:] [l.c. 1590:] si solidum quaeris tres drachmas dimid[iab]is. [Conspectus:] Tabula sive tituli seu rubrice super breviarium magistri Arnaldi de Villa Nova: Folio 1. Practica magistri Arnoldi de Villa Nova dicta breviarium Arnoldi: 6. [ergänzt:] A folio 6 usque ad folium 150. Practica magistri parva Arnoldi de Villa Nova: 150 [?] [ergänzt:] folio 150  |s Merkverse (regimen sanitatis Salernitanum): "Versus" einmal links den Versen vorangestellt, davon ausgehend je ein Strich zu jedem der vier Merkverse.  |v De Renzi (1859), S. 44. 
596 3 0 |g 1r-3r  |t Iindex capitulorum  |i >Incipiunt tytuli seu rubrice super breviarium magistri Arnoldi de Villa Nova<. Capitulum primum est prologus. In 6° folio ... - ... Capitulum 32 de febri epiala, lyparia. In 23 folio. >Expliciunt tytuli practice Arnol[d]i de Villa Nova<  |s 1r Späterer Zusatz über dem Incipit: "Tabula supra tytulos breviarii". 
596 3 1 |g 3v-5r  |t leer 
596 3 0 |g 5v  |t Lesevermerk am oberen Rand, sonst leer  |i Quarto die mensis Septembris anno xlimi. 
596 3 0 |g 6r-149v  |r Arnoldus de Villanova (?)  |t Compendium medicinae practicae. Breviarium practicae a capite usque ad plantam pedis, cum capitulo generali de urinis et tractatus de omnibus febribus, peste, empiala et liparia. Libri 4 (mit Lücken)  |i [6ra-6rb Prologus:] >Ego Arnaldus de Villa Nova domini pape phisicus aggregavi florem omnium phisicorum medicine super omnes egritudines que in humano corpore nasci possunt a capite usque ad plantam pedis secundum quod veri phisici probaverunt et pro parte mea probavi vel per probatas et fide dignas personas probatas accepi<. >Incipit prologus in breviario magistri Arnoldi de Villa Nova<. Post obitum bone memorie magistri Johannis Casamusule [Druck: Casamidae] medicinalis sciencie professor [statt professoris] reverendissimi domini mei specialis [Druck: et magistri specialis] ego quoddam opus in practica medicine compilare proposui quod breviarium nuncupabo ... et ad bonum finem deducere quod incepi. >Explicit prologus in breviario magistri Arnaldi de Villa Nova<. [6rb-45rb liber primus:] >Capitulum secundum de dolore capitis in generali<. Qoniam [sic] a cerebro omnes nervi oriuntur ... [25va] >Capitulum 22m de pilis in occulis vel alibi preter naturam natis in perpetuum tollendis<. Accidit aliquando quod occuli lacrimantur et rubent quia pili preter naturam in palpebris oriuntur ... deinde accipe vermes illos et pone eos in agresta postea pone // [Textverlust, zwei Blätter herausgeschnitten; Fortsetzung mitten in Kap. 24 "De epilepsia":] // [26ra] ut eorum humiditas reprimatur ... [54rb] non tangat quia pro certo de[n]tem cadere facit. >Explicit primus liber qui continet 36 capitula<. [45rb-99va liber secundus:] >Incipit secu[n]dus liber huius practice<. Expleto tractatu omnium egritudinum capitis et que in capite nasci possunt ... [99vb] de mane lavet se cum aqua decoctionis furfuris. >Explicit liber secundus<. [99vb-119vb liber tertius:] >Incipit liber tercius<. >Capitulum primum de inpedimento concepcionis<. In hoc libro meo tercio auxiliante deo de egritudinibus que proprie mulieribus accidunt tractare intendo ... [119vb] pellis cuniculi cum butiro superpositu [sic] bocio solvit et valet. >Explicit liber tercius<. [119vb-149vb liber quartus:] >Incipit liber quartus<. Tractaturi de febribus videndum est quid sit febris … - ... Et universaliter oportet ut regimen lipparie magis declinet ad subtilitatem. >Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova. Anno domini 1429° die sancti Briccii<  |s Das Werk wird Arnoldus heute offenbar vorwiegend abgesprochen (vgl. z.B. Lex. Ma., Bd. 1, Sp. 995f.). Die Kapiteleinteilung der Handschrift stimmt nicht mit den Drucken überein: 25va z.B. (vor der durch die zwei herausgeschnittenen Seiten entstandenen Lücke) der Anfang des Kapitels "De pilis in occulis vel alibi praeter naturam natis in perpetuum tollendis" hier: lib. 1, cap. 22; Druck: lib. 2, cap. 46. Dann folgte auf den herausgetrennten Seiten nach Auskunft des Inhaltsverzeichnisses (1r) das Kapitel "Ad faciendum nasci pilos in locis praeter naturam depilatis ut supercilio, barba et huiusmodi"; hier: lib. 1, cap. 23; Druck: lib. 2, cap. 47. 26ra der Schluss des Kapitels "De epilepsia"; hier: lib. 1, cap. 24, Druck: lib. 1, cap. 22. Zur Textlücke vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939, dort auch Hinweise zu weiteren Drucke  |v Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1049-1438  |v Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065 und 1258. 
596 3 0 |g 150r-155v  |r Arnoldus de Villanova  |t Practica summaria a capite usque ad pedes seu regimen ad instantiam domini papae Clementis  |i >Incipit practica magistri Arnaldi de Villa Nova et cure particulares aliquorum membrorum humanorum necesse medico fideliter practicante<. [Introductio:] Licet in nostris curis generaliter pertractamus de morbis membrorum et curis eorum a capite usque ad pedes … ad instanciam cuiusdam amici nostri prioris sancti Bandilii nunc pertractabimus de aliquibus expertis a nobis vel multoties approbatis et primo. [Text:] >De dolore capitis<. In dolore capitis si venter fuerit constipatus ... [155va] >Contra reptilia domus<. Ut autem reptilia venenosa de domo vel habitaculo effugantur [sic] ... [155vb] de quarto in quartum diem post occasum solis. >De laxacione ventris<. Ad laxandum ventrem et ad purgandum splem [sic] et melancoliam recipe ... - ... et de quarto in quartum diem sumatur cum aqua predicta et cum suco foliorum fumi terre etc. >Explicit parva practica magistri Arnaldi de Villa Nova<  |s Das letzte Kapitel (de laxatione ventris) fehlt im Druck  |v Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1439-1452. 
596 3 0 |g 156r  |r Conrad Pfister  |t Inhaltsangabe  |i >Medica ὑγιεινά. m. s. in charta<. Ἀδήλου praecepta ex Galieno et aliis medicis hausta de tuenda hominis sanitate. Avenzoaris medici tractatulus quidam de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio [d.i. Profatio] Iudeo in monte Pessulano anno 1399 et pronunciatus in Heidelberga per quendam magistrum artium  |s Notiz Conrad Pfisters zu der von ihm an den Hauptteil angehefteten späteren Handschrift. 
596 3 1 |g 156v-157v  |t leer 
596 3 |g 158r-161r  |r Johannes Hispalensis (?)  |t De conservacione corporis sanitatis sive Diaetarium  |i Scribit Ysaac in libro viatici quod quicumque velit continuam servare sanitatem stomachum custodiat ... - ... origanum calamentum et cetere herbe calide decoquantur et fricetur totum corpus in balneo cum illis et moretur ibi sicut dictum est superius et hec sufficiant. >Explicit<  |s Verfasserschaft zweifelhaft, vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. Dort zudem Parallelhandschriften und Literaturhinweise  |v Ed. J. Pagel, lat. mit dt. Übersetzung, in: Pharmazeutische Post 1907. 
596 3 0 |g 161v-167v  |r Avenzoar  |t De regimine et conservatione sanitatis sive Liber medicamentorum et ciborum de Arabico in Latinum translatus a Profatio [unvollständig]  |i >Sequitur tractatulus quidam Avenzaoris medici de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio Iudeo in monte Pessulano anno 1399 [statt 1299] et pronuntiatus in Heidelberga per quendam magistrum artium<. >Capitulum primum de regimine cutis capitis et capillorum<. Cutis capitis conservatur si in introitu balnei antequam homo ipsum ingrediatur ungat eam cum melle ... - ... [Kap. de purgatione accipienda:] Caveas a labore et ne odores res acutas sicut allium cepe zinziber seu alias res pungitivas hoc enim desiccaret et debilitaret te. >De minutione facienda< //  |s Jacob ben Machir, lat. Profatius Judaeus. Zu Parallelhandschriften, Editionen und Lilteraturhinweisen siehe Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. 
596 3 1 |g 168r-169v  |t leer 
655 7 |a Handschrift  |2 gnd-content 
690 |a Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065  |2 han-A4 
690 |a Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1258  |2 han-A4 
700 0 |a Arnoldus  |c de Villa Nova  |d 1235-1312  |0 (DE-588)118645854  |4 aut 
700 0 |a Arnoldus  |c de Villa Nova  |d 1235-1312  |t Breviarium practicae medicinae 
700 0 |a Johannes  |c Hispalensis  |0 (DE-588)102509565  |4 aut 
700 0 |a Ibn-Zuhr, Abū-Marwān ʿAbd-al-Malik Ibn-Abi-'l-ʿAlāʾ Zuhr  |d 1091-1162  |0 (DE-588)102428522  |4 aut 
700 0 |a Ibn-Tibbōn, Yaʿaqov Ben-Māḵîr  |d 1236-1304  |0 (DE-588)104083220  |4 aut 
700 0 |a Schretz, Heinrich  |d -1471  |0 (DE-588)1089920733  |4 ann 
700 1 |a Pfister, Conrad  |d 1576-1636  |0 (DE-588)132576902  |4 ann 
710 2 |a Dominikanerkloster Basel  |0 (DE-588)4286924-9  |e Früherer Eigentümer  |4 fmo 
830 0 |a Abteilung D II  |v 3  |w 991170430733005501 
852 4 |b A100  |c 102HSS  |j UBH D II 3  |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 
856 4 2 |u http://www.ub.unibas.ch/digi/a100/kataloge/mscr/mscr_d/BAU_5_000190737_cat.pdf  |z Beschreibung (PDF) (151 MB) 
900 |f HANcollect_this handschrift 
900 |a HANunikat 
910 |c Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung. 
949 |c 102HSS  |p 12  |j UBH D II 3  |b A100  |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 
986 |a (41SLSP_UBS)9972410508905504  |9 (41SLSP_UBS)9972410508905504 

Basisinformationen

Signatur:
  • Basel, UB, UBH D II 3
Ressourcentyp:
Buchhandschrift
Titel:
Arnaldus de Villanova; Johannes Hispalensis (?); Avenzoar
Entstehungsangaben:
13. Nov. 1429; 15., ev. Anfang 16. Jh.
Entstehungszeit (normiert):
1429
, 1400 - 1509
Physische Beschreibung:
  • 1 Band (169 Blätter); 28-30,5 x 20,5-21,5 cm
Physische Beschaffenheit:
  • Papier
Serie:
Abteilung D II; 3

Hierarchie/Kontext

Wird geladen...

Inhalt und innere Ordnung

Inhalt:
  • Die Handschrift besteht aus zwei Einheiten: einem Hauptteil (Bl. 6-155) mit dem Arnaldus de Villanova zugeschriebenen Breviarium practicae medicinae und einer später beigfügten Einheit diätetisch-medizinischen Inhaltes mit Auszügen aus Johannes Hispalensis (?) und Avenzoar (Bll. 156-169).
  • [Buchdeckel vorne, Innenseite]. Versus de ponderibus (exc.), Conspectus. [Versus memoriales de ponderibus:] [Regimen san. Salern. 1604f.:] D[at] scruplus nummum; scrupulos iii dragma sed viii. [Versus:] unica dat dragmas duodena dat uncia libram. [Versus:] [l.c. 1591:] Exagium solido differt in nomine solo. [Versus:] [l.c. 1590:] si solidum quaeris tres drachmas dimid[iab]is. [Conspectus:] Tabula sive tituli seu rubrice super breviarium magistri Arnaldi de Villa Nova: Folio 1. Practica magistri Arnoldi de Villa Nova dicta breviarium Arnoldi: 6. [ergänzt:] A folio 6 usque ad folium 150. Practica magistri parva Arnoldi de Villa Nova: 150 [?] [ergänzt:] folio 150. Merkverse (regimen sanitatis Salernitanum): "Versus" einmal links den Versen vorangestellt, davon ausgehend je ein Strich zu jedem der vier Merkverse.. De Renzi (1859), S. 44.
  • [1r-3r]. Iindex capitulorum. >Incipiunt tytuli seu rubrice super breviarium magistri Arnoldi de Villa Nova<. Capitulum primum est prologus. In 6° folio ... - ... Capitulum 32 de febri epiala, lyparia. In 23 folio. >Expliciunt tytuli practice Arnol[d]i de Villa Nova<. 1r Späterer Zusatz über dem Incipit: "Tabula supra tytulos breviarii".
  • [3v-5r]. leer
  • [5v]. Lesevermerk am oberen Rand, sonst leer. Quarto die mensis Septembris anno xlimi.
  • [6r-149v]. Arnoldus de Villanova (?). Compendium medicinae practicae. Breviarium practicae a capite usque ad plantam pedis, cum capitulo generali de urinis et tractatus de omnibus febribus, peste, empiala et liparia. Libri 4 (mit Lücken). [6ra-6rb Prologus:] >Ego Arnaldus de Villa Nova domini pape phisicus aggregavi florem omnium phisicorum medicine super omnes egritudines que in humano corpore nasci possunt a capite usque ad plantam pedis secundum quod veri phisici probaverunt et pro parte mea probavi vel per probatas et fide dignas personas probatas accepi<. >Incipit prologus in breviario magistri Arnoldi de Villa Nova<. Post obitum bone memorie magistri Johannis Casamusule [Druck: Casamidae] medicinalis sciencie professor [statt professoris] reverendissimi domini mei specialis [Druck: et magistri specialis] ego quoddam opus in practica medicine compilare proposui quod breviarium nuncupabo ... et ad bonum finem deducere quod incepi. >Explicit prologus in breviario magistri Arnaldi de Villa Nova<. [6rb-45rb liber primus:] >Capitulum secundum de dolore capitis in generali<. Qoniam [sic] a cerebro omnes nervi oriuntur ... [25va] >Capitulum 22m de pilis in occulis vel alibi preter naturam natis in perpetuum tollendis<. Accidit aliquando quod occuli lacrimantur et rubent quia pili preter naturam in palpebris oriuntur ... deinde accipe vermes illos et pone eos in agresta postea pone // [Textverlust, zwei Blätter herausgeschnitten; Fortsetzung mitten in Kap. 24 "De epilepsia":] // [26ra] ut eorum humiditas reprimatur ... [54rb] non tangat quia pro certo de[n]tem cadere facit. >Explicit primus liber qui continet 36 capitula<. [45rb-99va liber secundus:] >Incipit secu[n]dus liber huius practice<. Expleto tractatu omnium egritudinum capitis et que in capite nasci possunt ... [99vb] de mane lavet se cum aqua decoctionis furfuris. >Explicit liber secundus<. [99vb-119vb liber tertius:] >Incipit liber tercius<. >Capitulum primum de inpedimento concepcionis<. In hoc libro meo tercio auxiliante deo de egritudinibus que proprie mulieribus accidunt tractare intendo ... [119vb] pellis cuniculi cum butiro superpositu [sic] bocio solvit et valet. >Explicit liber tercius<. [119vb-149vb liber quartus:] >Incipit liber quartus<. Tractaturi de febribus videndum est quid sit febris … - ... Et universaliter oportet ut regimen lipparie magis declinet ad subtilitatem. >Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova. Anno domini 1429° die sancti Briccii<. Das Werk wird Arnoldus heute offenbar vorwiegend abgesprochen (vgl. z.B. Lex. Ma., Bd. 1, Sp. 995f.). Die Kapiteleinteilung der Handschrift stimmt nicht mit den Drucken überein: 25va z.B. (vor der durch die zwei herausgeschnittenen Seiten entstandenen Lücke) der Anfang des Kapitels "De pilis in occulis vel alibi praeter naturam natis in perpetuum tollendis" hier: lib. 1, cap. 22; Druck: lib. 2, cap. 46. Dann folgte auf den herausgetrennten Seiten nach Auskunft des Inhaltsverzeichnisses (1r) das Kapitel "Ad faciendum nasci pilos in locis praeter naturam depilatis ut supercilio, barba et huiusmodi"; hier: lib. 1, cap. 23; Druck: lib. 2, cap. 47. 26ra der Schluss des Kapitels "De epilepsia"; hier: lib. 1, cap. 24, Druck: lib. 1, cap. 22. Zur Textlücke vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939, dort auch Hinweise zu weiteren Drucke. Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1049-1438. Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065 und 1258.
  • [150r-155v]. Arnoldus de Villanova. Practica summaria a capite usque ad pedes seu regimen ad instantiam domini papae Clementis. >Incipit practica magistri Arnaldi de Villa Nova et cure particulares aliquorum membrorum humanorum necesse medico fideliter practicante<. [Introductio:] Licet in nostris curis generaliter pertractamus de morbis membrorum et curis eorum a capite usque ad pedes … ad instanciam cuiusdam amici nostri prioris sancti Bandilii nunc pertractabimus de aliquibus expertis a nobis vel multoties approbatis et primo. [Text:] >De dolore capitis<. In dolore capitis si venter fuerit constipatus ... [155va] >Contra reptilia domus<. Ut autem reptilia venenosa de domo vel habitaculo effugantur [sic] ... [155vb] de quarto in quartum diem post occasum solis. >De laxacione ventris<. Ad laxandum ventrem et ad purgandum splem [sic] et melancoliam recipe ... - ... et de quarto in quartum diem sumatur cum aqua predicta et cum suco foliorum fumi terre etc. >Explicit parva practica magistri Arnaldi de Villa Nova<. Das letzte Kapitel (de laxatione ventris) fehlt im Druck. Druck: z.B. Basel (1585), Sp. 1439-1452.
  • [156r]. Conrad Pfister. Inhaltsangabe. >Medica ὑγιεινά. m. s. in charta<. Ἀδήλου praecepta ex Galieno et aliis medicis hausta de tuenda hominis sanitate. Avenzoaris medici tractatulus quidam de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio [d.i. Profatio] Iudeo in monte Pessulano anno 1399 et pronunciatus in Heidelberga per quendam magistrum artium. Notiz Conrad Pfisters zu der von ihm an den Hauptteil angehefteten späteren Handschrift.
  • [156v-157v]. leer
  • [158r-161r]. Johannes Hispalensis (?). De conservacione corporis sanitatis sive Diaetarium. Scribit Ysaac in libro viatici quod quicumque velit continuam servare sanitatem stomachum custodiat ... - ... origanum calamentum et cetere herbe calide decoquantur et fricetur totum corpus in balneo cum illis et moretur ibi sicut dictum est superius et hec sufficiant. >Explicit<. Verfasserschaft zweifelhaft, vgl. Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939. Dort zudem Parallelhandschriften und Literaturhinweise. Ed. J. Pagel, lat. mit dt. Übersetzung, in: Pharmazeutische Post 1907.
  • [161v-167v]. Avenzoar. De regimine et conservatione sanitatis sive Liber medicamentorum et ciborum de Arabico in Latinum translatus a Profatio [unvollständig]. >Sequitur tractatulus quidam Avenzaoris medici de regimine sanitatis omnium membrorum totius corporis humani a capite usque ad pedes translatus de Arabico in Latinum a Porfatio Iudeo in monte Pessulano anno 1399 [statt 1299] et pronuntiatus in Heidelberga per quendam magistrum artium<. >Capitulum primum de regimine cutis capitis et capillorum<. Cutis capitis conservatur si in introitu balnei antequam homo ipsum ingrediatur ungat eam cum melle ... - ... [Kap. de purgatione accipienda:] Caveas a labore et ne odores res acutas sicut allium cepe zinziber seu alias res pungitivas hoc enim desiccaret et debilitaret te. >De minutione facienda< //. Jacob ben Machir, lat. Profatius Judaeus. Zu Parallelhandschriften, Editionen und Lilteraturhinweisen siehe Goldschmidt, ungedruckte Beschreibung 1939.
  • [168r-169v]. leer

Anmerkungen

Sprache, Schrift:
Lateinisch
Anmerkung zur Reproduktion:
Sicherheitsfilm Basel UB: Mscr Film c 176; 2013

Geschichte

Entstehungs-, Besitz- und Sammlungsgeschichte:
Die Handschrift befand sich im Besitz des Dominikanerkonvents Basel, wie Spuren einer Katenierung und Folio-Angaben von Heinrich Schretz OP nahelegen. Die Blätter 156-169 sind der Handschrift durch Conrad Pfister (1576-1636) beigeheftet worden. Von seiner Hand Blatt 156r: "Medica ὑγιεινά M.S. in charta". Datierung des ersten Teils der Handschrift Bl. 149v "Explicit practica magistri Arnaldi de Villa Nova anno domini 1429° die sancti Briccii".

Einband

Einband:
Holz, mit weissem starkem Leder überzogen, wurmstichig und verschabt. Vorder- und Hinterdeckel durch zweifache Streicheisenlinien eingerahmt. Auf dem Rücken Titelaufschrift von der Hand Conrad Pfisters (?): "Arnaldi de Villa | medica | parva practica". Innendeckel beide mit Papier überzogen, vorne mit Eintragungen (siehe Inhalt), hinten unbeschrieben. Einfache Lederschliessen auf zwei kleinen Dornen am Rückdeckel übergreifend, ehemals Catenatus.

Buchblock

Beschreibstoff:
Bl. 1-155: Starkes Papier mit engen Wasserlinien, teilweise vergilbt, beschmutzt und mit Abnutzungsspuren, teilweise stockfleckig. Wasserzeichen: 1) Hand, Briquet 11081 (Aix-en-Provence 1400), Bl. 1-5 und 17-155; 2) Zwei Schlüssel, Briquet 3856 (Bern 1423, Staatsarch. Spruchbuch, A. Varianten: Strassburg 1423, Fribourg 1423-25, Basel 1423-26 etc.), Bl. 9-15,
Bl. 156-169: Helles, festes Papier, an den Rändern vergilbt. Wasserzeichen: 3) Traube, Briquet 13037 (Köln 1441-42) (viele Varianten), Bl.160 und 161; 4) Traube, Briquet 13034 (Suze 1437. Turin, A. d’Etat: Reconnaissances en faveur de l’Abbaye de St. Just, no. 12), Bl. 162, 163, 165, 167; 5) Krone, Briquet 4637 (Basel 1430, Staatsarch.: Jahresrechnungsbuch. Nur noch eine Variante Babenhausen 1431), Bl. 164.
Lagen:
(III-1)⁵ + (V+1-1)¹⁵ + (VI-2)²⁵ + 10 VI¹⁴⁵ + (VI-2)¹⁵⁵ + IV¹⁶³ + III¹⁶⁹; Lage 2: Vor Blatt 6 fehlt ein Blatt, die Lagenblattzählung unten rechts beginnt mit a2. Bei den fünf verbliebenen Doppelblättern handelt es sich eher um ein ursprünglich ergänztes Quinio (V+1-1), als um ein Sexternio (VI-2), da Blatt 15v ein Reklamant steht, am Ende der Lage also kein Blatt fehlt. Lagen 2-14 (Bll. 6-155): Reklamanten am Ende jeder Lage sowie Lagenblattzählung jeweils im vorderen Teil der Lage a1-6, b1-6, c1-6 ... n1-6; Lage 15: Reklamant Blatt 162v, also auf dem zweitletzten Blatt der Lage. Blattverluste: nach den Blättern 25 und 155 fehlen je zwei Blätter.
Zählungen:
Moderne Bleistiftfoliierung: 1-169; Bl. 6-149: alte, fehlerhafte Tintenfoliierung, mehrfach mit 1 beginnend (so Bl. 6, 45, 100 und 120); Bl. 1-155: etwas jüngere, durchgehende, ebenfalls fehlerhafte Tintefoliierung aus dem 16. Jh.

Ausstattung

Rubrizierungen:
Buchdeckel vorne, Innenseite: Rote Strichelung.
Bl. 1-155: Einfache Abschnittsinitialen, rote Paragraphenzeichen und Strichelung; vielfach am oberen Rand Angabe der Kapitelüberschriften.
Einrichtung:
Bl. 1-155: Schriftraum: 20,5 x 14 cm; zweispaltig, 52 Zeilen.
Bl. 156-169: Schriftraum: 22 x 16 cm, ungespalten.
Schrift:
Buchdeckel vorne, Innenseite: Zwei Hände des 15. (Cersus de ponderibus) bzw. des 15./16. Jahrhunderts (Conspectus), von letzterer Hand Eintrag auch im vorderen Innendeckel der Handschrift D II 7.
Bl. 1-155: 6r-155v: Gotische Kursive des 15. Jh., zwei Hände um 1429; Capitularium 1r-3r von etwas späterer Hand ergänzt.
Bl. 156-169: Kursive des 15. Jh., ev. Anfang 16. Jh., sehr flüssige, ausgeschriebene Hand, vielleicht in Basel geschrieben (vgl. Wasserzeichen Bl. 164).
Zusätze:
Bl. 1-155: Streichungen und Randbemerkungen wohl eines Theologen im ersten Buch, Kapitel 28 "De mania et melancholia" (33rb und 34ra).

Hinweise

Bibliographischer Nachweis:
  • Goldschmidt, Günther. - Ungedruckte Beschreibung, 28.08.1939
  • Scarpatetti, Beat Matthias von u.a. - Katalog der datierten Handschriften in der Schweiz ..., Bd.1. - Dietikon; Zürich, 1977, Nr. 447
  • Daems, Willem F. - Alte Pharmazie und Medizin in Handschriften und Basler Drucken (Ausstellungskatalog). - Basel, 1979, Nr. 13
Literatur:
  • Collectio Salernitana ossia documenti inediti e tratati di medicina appartenenti alla scuola medica salernitanta raccolti ed illustrati da G. E. T. Henschel, C. Daremberg, e S. De Renzi; premessa la storia della scuola, e pubblicati a cura di Salvatore de Renzi medico Napolitano tomo quinto Napoli ... 1859; Buchdeckel vorne, Innenseite
  • Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve, T.2. - Leiden, 1949, S. 15, 30, Pl. V; 1r-155v
  • Neuburger, Max. - Geschichte der Medizin, 2 Bände. - Stuttgart, 1906-1911. (Zum Breviarium Bd. 2, S. 392f., zu De conservatione corporis Bd. 2, S. 332, zu Avenzoar Bd. 2, S. 185ff.)
  • Meyer-Steineg, Theodor und Sudhoff, Karl. - Geschichte der Medizin im Überblick. - Jena 1928, S. 212-214; 1r-155v
  • Diepgen, Paul. - Studien zu Arnald von Villanova. In: Medizin und Kultur. Gesammelte Aufsätze. - Stuttgart 1938, S. 108-185. (Zur Verfasserfrage des Breviarium vgl. S. 120-127); 1r-155v
  • Verrier, René. - Etudes sur Arnaud de Villeneuve: III Le Breviarium Practicae ou Arnaud de Villeneuve et l'Italie. - Leiden 1949
Repertorien:
  • Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1065
  • Thorndike/Kibre, Incipits Sp. 1258
Externer Link:

Zugriffs- und Benutzungsbestimmungen

Zugangsbestimmungen:
  • Es gelten die Benutzungsbestimmungen für den Sonderlesesaal
Urheberrecht Metadaten:
Die Katalogdaten stehen unter der Lizenz CC-BY zur Weiternutzung zur Verfügung.

Bearbeitungsstand

Interne Bearbeitung:
  • Verzeichnung=Description=Inventaire; November 2021; HAN-Katalogisierungsregeln; Normalaufnahme auf der Basis von Goldschmidt (1939) mit Ergänzungen; Flury
  • Digitalisierung=Digitization=Numérisation; 2014; TIFF
  • Erschliessungsniveau Normalniveau

Identifikatoren

Systemnummer:
991170449634805501
Andere Systemnummer:
  • (HAN)000190737DSV05
  • (EXLNZ-41SLSP_NETWORK)991170449634805501
  • (41SLSP_UBS)9972410508905504
Quelle: